2-mavzu. Statistik kuzatish uslubiyati reja

---

2-MAVZU. STATISTIK KUZATISH USLUBIYATI 
Reja: 
2.1. Statistik kuzatish mohiyati va ahamiyati. 
2.2. Kuzatish shakllari. 
2.3. Kuzatish bosqichlari. 
2.4. Statistik kuzatish dastur–uslubiy va tashkiliy masalalari. 
2.5. Statistik kuzatish turlari va usullari. 
2.6. Statistik kuzatishning о‘ziga xos jihatlari. 
2.7. Statistik kuzatish xatolari va ularni aniqlash yо‘llari. 
Adabiyotlar: 2, 4, 7, 11, 13, 14, 15, 16, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26 
Tayanch iboralar: 
Statistik kuzatish, statistik kuzatish dasturi, hisob birligi, 
statistik formulyar va yо‘riqnoma. Kuzatish joyi. Kuzatish kritik payti va muddati.
Ijtimoiy hodisalar va jarayonlar haqidagi ma’lumotlarni rejali, ilmiy, 
uyushtirilgan asosda tо‘plash jarayoni 
statistik kuzatish
deb ataladi. 
Har qanday statistik tadqiqot uch bosqichni о‘z ichiga oladi: 

statistik kuzatish; 

kuzatish materiallarini svodkalash va guruxlash; 

kuzatilayetgan voqeani har tomonlama tavsiflovchi-umumlashtiruvchi 
kо‘rsatkichlarni hisoblash va ularni taxlil qilish. 
Ijtimoiy hodisalar va jarayonlar haqidagi ma’lumotlarni rejali, ilmiy, 
uyushtirilgan asosda tо‘plash jarayoni statistik kuzatish deb ataladi.
Statistik kuzatish amalga oshirilayotganda bir qator shart-sharoitlarning 
hisobga olinishi talab qilinadi. Aks holda tо‘plangan ma’lumotlar ilmiy tekshirish 
talablarini tо‘la qondirmasligi va hattoki butunlay yaroqsiz ham bо‘lishi mumkin. 
Eng muhim ilmiy talablar, shart-sharoitlar quyidagilardan iborat: 

Statistik kuzatish dalillarni bir-biri bilan 
о‘zaro bog‘lanishda va bir 
butunlikda 
qayd qilish lozim. 
Binobarin, statistik ma’lumotlar tasodifiy yulib olingan, tо‘plam bilan 
bog‘lanmagan holda emas, balki tо‘la olingan bо‘lishi kerak. 

Ma’lumotlar tо‘la-tо‘kis bо‘lishi uchun eng avvolo kuzatilayotgan 
tо‘plamdagi birliklar 
makon (mintaqa, hudud) chegarasida tо‘la hisobga olinishi 
kerak. Bu yerda sо‘z faqat yoppasiga kuzatish ustida borayotgani yо‘q. 

Statistik kuzatishning tо‘laligi 
ma’lumotlarning vaqt bо‘yicha qamrab 
olinishi 
bilan ham belgilanadi. 

Olinayotgan ma’lumotlar 
aniq, ishonchli va haqqoniy bо‘lishi shart,
aks holda ular isbotlab beradigan kuchga ega bо‘la olmaydi. Bu yerda gap 
ma’lumotlarning faqat arifmetik jihatdangina (masalan, tiyin, grammgacha) aniq 
bо‘lishi tо‘g‘risida emas, balki u ma’lumotlarning obyektiv haqiqatni aks ettirishi 
haqida boryapti. 
Statistik kuzatish ikki shaklda – statistik hisobot va maxsus uyushtirilgan 
statistik kuzatishlar (tekshirishlar) shaklida tashkil etiladi.
Hisobot (buxgalteriya va statistik hisobotlarga bо‘linadi) statistik 
kuzatishning asosiy shakli bо‘lib, u barcha korxona va tashkilotlar faoliyati 

---

haqidagi boshlang‘ich ma’lumotlarni tо‘plash uchun imkoniyat yaratadi. Uning 
ma’lumot manbai bо‘lib buxgalteriya va operativ hisob hujjatlarida qayd etilgan 
boshlang‘ich yozuvlardir.
Maxsus tashkil qilingan statistik kuzatishlarni voqea va hodisalarning sodir 
bо‘lishini qayd qilish vaqtiga qarab uch turga – uzluksiz, fursatli va bir yо‘la 
kuzatishga ajratish mumkin.