2-Mavzu. Statistik jamlash va guruHlash. Statistik jadval va grafiklar

2-grafik. O’zbekistonda asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar dinamikasi

Chiziqli diagramma yordamida variasion qatorlar ham tasvirlanadi. Bu holda yotiq o’qqa qatorning variantlari, ya’ni o’zgaruvchan belgi qiymatlari, tikka o’qqa esa vaznlar, ya’ni ularning uchrashish sonlari joylashtiriladi.

Diskret variasion qatorlar uchun tuzilgan diagramma taqsimlanish poligoni deb ataladi. Oraliq variasion qatorlar uchun tuzilgan diagramma esa taqsimlanish gistogrammasi deb yuritiladi. (110-betdagi 21-jadvalga hamda 3 va 4 grafiklarga qarang):
21-jadval


4-график
Сотилган буюмлар
бахоси ва сони
буйича таксимланиш гистограммаси

3-график
Сотилган буюмлар
бахоси ва сони
буйича таксимланиш полигони

2. Ustun (yoki lenta) shaklli diagramma – bu statistik ma’lumotlarni ko’rimli qilib tasvirlashning eng oddiy usulidir. Ulardan hodisalarning vaqt ichida va hududlararo o’zgarishini hamda to’plamning tuzilmasini ifodalashda juda keng foydaniladi. Ustunli diagrammalar to’g’ri to’rtburchakli ko’rinishida bo’lib ularning baland-pastligi tasvirga tushirilayotgan hodisaning miqdori, hajmi va qabul qilingan miqyosga bog’liq. Bunday diagrammalarni tuzish tartibini quyidagi misolda ko’rib chiqamiz (111-betdagi 22-jadval):

22-jadval

Bu ma’lumotlarni grafikda tasvirlash uchun miqyosni belgilab olamiz. Aytaylik, miqyos qilib 1 sm : 5 mln kishi deb qabul qilib olsak, u holda 1970 yilgi aholining soni, ya’ni birinchi ustunning balandligi 2,4 smga teng bo’ladi (11799,0:5), ikkinchi ustunning balandligi esa (2000 yil uchun) 4,9 sm ga teng bo’ladi (24488:5). Agarda, shu ustunlarning o’zida shahar va qishloq aholisining sonini ushbu miqyosda ifodalamoqchi bo’lsak, u holda 1970 yilgi shahar aholisining soni birinchi ustunda 0,9 sm ga teng bo’ladi (4322:5) , ikkinchi stunda esa (2000 yil uchun) 1,8 sm ga teng bo’ladi (9166:5). Shu tartibda qishloq aholisi uchun ham aniqlash mumkin, ya’ni:
1970 yil uchun: 7477:5=1,5 sm ga teng bo’ladi.
2000 yil uchun: 15322:5=3,1 sm ga teng bo’ladi.
(5-grafikka qarang).

5-график
Ўзбекистон ахолисининг сони ва таркиби графиги

Bu grafik 30 yil ichida O’zbekistonning jami aholisini, shu jumladan, shahar va qishloq aholisining o’zgarishini yaqqol ko’rsatib turibdi.

Agarda, ustunlar grafikda tikka holda emas, balki yotiq holda joylashtirilsa, bunday ko’rinishdagi grafiklar lenta shaklli diagrammalar deyiladi. Bunda, ustun ko’rinishidagi diagrammalar 100% deb qabul qilingan holda tasvirlarni yotiq holda joylashtirib, shu asosda hodisalarni grafiklarda yanada boyitish mumkin. Masalan, ishchilar daromadi tarkibidagi daromad turlarining salmog’i va jon boshiga hisoblangan daromad bo’yicha guruhlangan oilalarning guruhlari quyidagicha tavsiflangan bo’lsin. (23-jadvalga qarang):
23-jadval
Jon boshiga to’g’ri kelgan daromad bilan ishchilarning daromadi tarkibidagi unsurlar o’rtasidagi bog’lashni tahlil etish uchun kerakli bo’lgan ma’lumotlar.

Jon boshiga to’g’ri kelgan yillik daromad bo’yicha ishchilar oilalarining guruhlari, m.s.h.	daromad turlarining umumiy daromaddagi salmog’i, %			Jami
	Ish haqi	Ijtimoiy fond-lardan ajratil-gan nafaqalar	Turli daro-madlar
30,0	50	45	5	100
30,0-40,0	60	33	7	100
40,0-50,0	70	25	5	100
50,0-60,0	76	20	4	100
60,0-70,0	82	15	3	100
70,0 va undan ortiq	84	13	3	100

Jon boshiga to’g’ri kelgan daromad bilan ishchilar daromadi tarkibidagi daromad turlari salmog’i o’zgarishi o’rtasidagi bog’lanishni grafikda ifodalaymiz.

Yuqoridagi hisoblangan ma’lumotlarni (23-jadval) grafiklarda ifodalash tikka o’qqa jon boshiga to’g’ri kelgan daromadni, yotiq o’qqa esa daromad tarkibini (foizda) joylashtiramiz (12-chizmaga qarang):