2-Mavzu. Statistik jamlash va guruHlash. Statistik jadval va grafiklar

2.5. Statistik grafiklarning asosiy turlari
Hozirgi kungi amaliyotida qo’llanilib kelinayotgan statistik grafiklarning asosiy turlarini ko’rib chiqamiz:
1. Chiziqli diagrammalar - bu keng tarqalgan turi bo’lib, ular yordamida dinamika qatorlarining ko’rsatkichlari, hodisalar o’rtasidagi bog’lanishlar, taqsimot qator ko’rsatkichlari va shu kabilar tasvirlanadi. Ular koordinat maydoni yoki raqamli setka asosida tuziladi.
Tikka o’qqa (ordinata o’qi) olingan miqyosda dinamika qatorlarining ko’rsatkichlari yoki natijaviy belgining qiymatlari nuqtachalar bilan nishonlanib joylashtiriladi. Yotiq o’qqa (absissa o’qi)ma’lum miqyosda qatorning davr(vaqt)lariyoki omil belgisining qiymatlari nuqtalari nuqtachalar bilan nishonlanadi. Keyin o’qlardagi har qaysi nuqtachalardan qarama-qarshi o’qqa nisbatan yondosh ravishda perpendikulyar chiziqlar o’tkaziladi. Ularning o’zaro uchrashgan nuqtalari (ordina cho’qqilari) birlashtiriladi va natijada siniq chiziq hosil bo’ladi. Bu siniq chiziq dinamika qatorlarini yoki o’rganilayotgan hodisalarning o’zaro bog’lanishini tavsiflaydi. Quyidagi ma’lumotlarni chiziqli diagramma shaklida ifodalaymiz (109 betdagi 20-jadval):
20-jadval
Tumanda yetishtirilgan paxtaning jami hosili (t)

	1998 y	1999 y	2000 y	2001 y	2002 y	2003 y
Paxta jami hosili, t.	27280	26220	25050	27230	26560	26230

Koordinat tizimini chizib, tikka o’qqa paxta jami hosilini, yotiq o’qqa esa yillarni joylashtiramiz. Agarda, miqyos qilib davrlar uchun 1 sm : 1 yilga ko’rsatkichlar uchun esa 1 sm : 0,5 ming tonnaga teng deb olsak, u holda yuqoridagi ma’lumotlar absissa va ordinata o’qlarining shakllarida quyidagi nuqtachalar bilan ifodalanadi:

Yillar (sm.)	1	2	3	4	5	6
Paxta jami hosili (ming t.)	27,3	26,2	25,0	27,0	26,5	26,2

Bu nuqtachalarni tegishli o’qlarda belgilab, ulardan perpendikulyar chiziqlarni o’tkazamiz, keyin ularning o’zaro kesishgan joyidagi nuqtalarni birlashtiramiz, natijada siniq chiziqni hosil qilamiz (1-grafikka qarang).
Chiziqli diagrammada bir necha hodisa dinamikasini ham tasvirlash mumkin Bunday holda siniq chiziqlar har xil ranglar bilan yoki bir-biridan ajralib turadigan ko’rinishda chizilishi yoki chiziqning nomi yozilishi kerak (2-grafikka qarang).

1-grafik. Tumanda paxta yetishtirish dinamikasi