2-Mavzu. Sotsiologiya fanining strukturasi Reja: Sotsiologiya fani strukturasining tarkibiy qismlari 2

Ontologik  aspekt  orqali  sotsiologiya  fanining  ob'yektini,  uning  faoliyat 

ko‘rsatish  shakllarini  tahlil  qilib  o‘rganish  davomida  sotsial  voqye'likning 

mohiyatini  ochib  beruvchi  qonun  va  qonuniyatlarni  yaratadi.  Sotsial  olamning 

dinamik xarakteri, doimiy o‘zgaruvchanligi va turli qatlamlardan tashkil topgani 

sotsiologiyada  ikkinchi  jahon  urushidan  so‘ng  ontologiya  muammosining 

ko‘tarilishiga  sabab  bo‘ldi.  So‘nggi  yillarda  esa  mazkur  muammo  yanada  keng 

ko‘lamda  o‘rganildi.  Chunki  mazkur  davrda  “pozitivistik”  inqiroz  jarayoni,  ya'ni 

an'anaviy  sotsiologik  metodlarning,  jumladan,  statistik  ma'lumotlarga  tayangan 

sotsiologiyaning  kutilgan  ilmiy  natijalarni  bermagani    olimlar  tomonidan  yangi 

yo‘llarni va yondashuvlarni qidirishga sabab bo‘ldi. 

---

3 

 

Natijada  sotsiologiya  fani  doirasida  bilishning  shakl  va  metodlarini  qayta 

ko‘rib  chiqish  ehtiyoji  paydo  bo‘ldi.  Shu  bilan  birga  sotsiologiya  ob'yektining 

mohiyati,  bilishning  darajalari  va  mezonlarini  qayta  ko‘rib  chiqish  talabi  paydo 

bo‘ldi. 

Ontologik muammo masalarini sotsiologiyadagi barcha yo‘nalish vakillari o‘z 

qarashlaridan  kelib  chiqqan  holda  hal  qilishga  intilgan.  Ular  orasida  ekzistensial, 

fenomenologik  va  realistik  maktab  vakillarining  ontologik  izlanishlari  e'tiborga 

loyiq. 

Fundamental sotsiologiya fanning nazariy asoslarini ishlab chiqish barobarida 

bilishning  umumsotsiologik  fundamental  tamoyillarini  ham  keng  ma'noda  ishlab 

chiqadi. Shuning uchun sotsiologik bilishning mohiyati  va vazifalari, bilimlarning 

ob'yektivligi, u yoki bu  tamoyilni vaziyatdan kelib chiqqan holda qo‘llash kabilar 

fundamental sotsiologiyaning ob'yekti sanaladi. 

Sotsiologiya  fanida  turli  nazariya  va  konsepsiyalar  asosida  “sistemalilik”, 

“funksional  yondashuv”,  “sababiyat”,  “tushunuvchi”  yo‘nalish  kabi  fundamental 

tamoyillar ishlab chiqildi. 

Sotsiologiya  yildan  –  yilga  rivojlanib,  mukammallashib  bormoqda.  Uning 

doirasida turli sotsial muammolar zamon va makon o‘zgarishi sharoitida o‘rganib 

kelinmoqda. Garchi insoniyat jamiyati  yildan  – yilga o‘zgarib, taraqqiy etayotgan 

bo‘lsada, ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy vaziyat kundan-kunga o‘zining o‘ziga xos 

xususiyatlarini namoyon qilayotgan bo‘lsada, fundamental sotsiologiya o‘z ichiga 

olgan asosiy qonun va qonuniyatlar, umumiy tamoyillar (sotsiologiyaning oby'ekti 

va predmeti, sotsial reallikning mohiyati, uning rivojlanish qonunlari, sotsial olamda 

inson  o‘rni,  shaxs  ongi  va  tafakkuri  kabilar)  o‘z  qiymatini  yo‘qotmagan.  Ular 

sotsiologiya faning rivoji va faoliyatida asosiy bazani tashkil etadi.