2-Mavzu. Sotsiologiya fanining strukturasi Reja: 1

3.

 

Makrosotsiologiya, o‘rta darajadagi sotsiologiya va 

mikrosotsiologiya 

 

Sotsiologiya  fani  jamiyat  istiqboli  xususida  sotsial  utopiyaga  asoslangan 

nazariyaga  suyanmasdan, balki  jamiyat  taraqqiyotining bugungi  ijtimoiy-iqtisodiy 

holatini  atroflicha  o‘rganish  asosida  yaqin  kelajakda  bu  taraqqiyot  tarkibi  va 

mazmunidagi tadrijiy o‘zgarishlar manzarasini ilmiy asoslab beradi. 

Ogyust  Kontning

  fikricha,  sotsiologiya  ijtimoiy  hayot  jarayonlarini  uch 

bosqichda o‘rganadi: aniq-empirik, xususiy (maxsus), umumiy. Shunga muvoffiq 

bugungi  kunda  ham  sotsiologiya  empirik,      maxsus  va  umumsotsiologik  tadqiqot 

jarayonlarini o‘z ichiga oladi. 



 

Umumsotsiologik 

nazariyalarni 

bevosita 

tadqiq 

etishga 

mo‘ljallangan yo‘nalish - makrosotsiologiya. 



 

Maxsus (xususiy) sotsiologik nazariyalar asosiga quriluvchi tadqiqot 

yo‘nalishi – o‘rta darajadagi sotsiologiya. 



 

Bevosita  empirik  sotsiologik  tadqiqotlar  bilan  shug‘ullanuvchi 

mikrosotsiologiya. 

Makrosotsiologiya 

jamiyatni 

yaxlit 

tixzim 

sifatida 

tushunishga 

ko‘maklashuvchi   xulq-atvor modellariga e'tibor qaratadi. Mazkur modellar yoki 

strukturalar deyilganida, oila,  ta'lim  va din kabi ijtimoiy institutlarni tushunishimiz 

mumkin.  Inosn  tug‘ilishidan  boshlab  jamiyatdagi  mazkur  sotsial  strukturalarning 

tarkibida  bo‘ladi  va  sotsial  institutlarning  ta'sirini  sezadi.  Makrosotsiologiyaning 

asosiy vazifasi jamiyatdagi turli elementlarning o‘zaro munosabatlarini va mazkur 

munosabatlarning  o‘zgarish  tendensiyalarini  tadqiq  etishdir.  Makrosotsiologik 

darajada  tadqiqotlarini  olib  boruvchi  olimlar,  ikki  raqobatdosh  nazariyalar: 

funksionalizm va konflikt nazariyasidan biriga asoslanib o‘z sotsiologik bilimlarini 

shakllantiradi. Funksionalizm nazariyasining tarafdorlari sifatida Gerbert Spenser, 

Emil  Dyurkgeym,  Talkott  Parsons,  Robert  Mertonni  ko‘rsatish  mumkin.  Konflikt 

nazariyasi esa Karl Marks, Ralf Darendorf kabi olimlar tomonidan rivojlantirilgan, 

qo‘llangan. 

Sotsiologiya  strukturasining  tarixiy  rivojlanishiga  nazar  tashlasak, 

avvalboshdan makro va mikrosotsiologiya o‘rtasida aniq chegara bo‘lmagan. 

P.Lazarfeld

  mikrosotsiologik  tadqiqot  deganda,  “zamonaviy  sharoitda 

shaxsning  bevosita  hulq-atvorini  miqdoriy  metodlar  va  sifatiy  protseduralarning 

keng qo‘llanilishi asosida o‘rganuvchi tadqiqotlar

4

”ni tushungan. Makrosotsiologik 

                                                           

4

 Новикова С.С. Социология: история, основы, институционализация в России. - М.: Московский психолого-

социальный институт; Воронеж: Издательство НПО «МОДЭК», 2000. - С.22. 

---

10 

 

tadqiqotlar  esa  “shunday  umumiy  qonunlarni  ochib  berishga  qaratilganki,  ular 

ijtimoiy rivojlanishning o‘tmish va kelajakdagi trendensiyalarini belgilab beradi

5

”. 

R.Merton

 mikrosotsiologik muammolar sifatida “kichik guruhlarni o‘rganish 

davomida  ochib  beriladigan  muammolar”ni,  makrosotsiologik  muammolar 

deyilganida  esa  “sotsial  mobillik,  formal  tashkilotlarning  qiyosiy  tadqiq  etish  va 

sotsial institularning o‘zaro bir-biriga bog‘liqligi muammolari”ni ko‘rstagan

6 

Barcha  olimlar  uchun  bu  ikki  bilim  sohasini  bir-biridan  ajratuvchi  shart 

sifatida  mikrosotsiologik  darajada  empirik  tadqiqotlarning  o‘tkazilishi, 

makrosotsiologik  darajada  esa  umumiy  nazariya  sohasiga  tegishli  tadqiqotlarning 

o‘tkazilishi namoyon bo‘ldi.