2-Mavzu: Shaharni funksional hududlarga ajratish. Shahar hududi balansini hisoblash

Shaharlarning rivojlanishi.

Shaharlarning rejaviy strukturasining haqiqiy, turli-tumanligi chegarasiz. Biroq ayrim usullar va umumiy qonuniyatlar mavjud.

Tarixiy sharoitga va funksiyalarning evolyusiyasiga ko‘ra shaharning fazoviy rivojini uch asosiy me’moriy-rejaviy shakllarga tushurish mumkin:

1. 
   shahardagi turar joy qurilishini zichlantirish, hududdan foydalanish darajasini intensivlash;
   
2. 
   shahar chegarasini kengaytirish va unga yondosh hududlarni o‘zlashtirish;
   
3. 
   shahardagi hududiy bir-biri bilan yaqinlashmaydigan yangi shahar-atrof mustaqil rayonlarni yoki yo‘ldosh shaharlarni ajratib chiqarish.
   

Shaharsozlik tizimining o‘z taraqqiyot jarayonidagi barqarorligi va yashovchanligi uning rejaviy strukturasiga va shaharning hududiy taraqqiyot tavsifiga bog‘liq.

Shu nuqtai nazardan shaharlarning strukturali sxemasini quyidagicha ajratish mumkin:

1. 
   Markaziy (bir to‘plamli);
   
2. 
   Chiziqli;
   
3. 
   Tarmoqli (ortogonal, panjarali).
   

Markaziy sxema makonni o‘zlashtirishdagi ko‘proq qutblanishni va aloqalarning eng ko‘p to‘plamliligini tavsiflaydi. Chiziqli strukturalar kamroq to‘planganlikka ega va ularni shakllantiruvchi bosh transport magistraliga nisbatan zichlashadi. Tarmoqli sxemalar hududning nisbatan bir tekis o‘zlashtirilishini aks ettirib, hamisha birinchi strukturada keyingi ikkitasining elementlarni ko‘rish imkonini beradi.

Shaharni rejaviy tashkillashtirishning uchchala shakli o‘zaro bir-birini to‘ldiradi va loyihalashning turli darajalarida o‘z qiymatini saqlab qoladi.

Shaharlarning o‘sishi bilan uning rejaviy strukturasini shaklan o‘zgartirish lozim va shaharning rejaviy strukturasiga tahrirlar kiritishga, uni sifat jihatidan yangi elementlar bilan murakkablashtirish ehtiyoji paydo bo‘ladi. Bunday ketma-ket shakliy o‘zgartirishlar jarayonida shahar rejasi strukturasining taraqqiyotida vorislik yuz beradi.