2-Mavzu: Rangli va foto printerlarni Plotterni nusxalovchi aparatni, faksni qo`llanishi

R.S. (xulosa)
Proektorlar haqidagi maqolani yakunlar ekanman, shuni aytib o’tar edimki, ya`ni multimediaproektorlar ma`lumotlarni tasvirlash soasida insoniyatning eng katta ixtirosidir. Monitorlardan farkli ravishda proektorlarni uzoq vaqt tomosha qilish sog’likka zarar etkazmaydi, chunki zararli nurlanishga ega emas. proektor o’quv jarayonida juda qulay, chunki deyarli hamma uchun boshqarishda juda oddiy, tasvirning haqiqiylikka yaqinligi esa ma`lumotlarni “o’zlashtirish” da ikki barobar oshadi. Yaqin kelajakda multimediaproektor ommaviy qurilma bo’lib qoladi. lekin narxidan tashqari (oxirgi 2 yil davomida ikki marotaba arzonlashganini ham hisobga olish kerak) iqtisodiy to’siqlar ham mavjud. Bizning mamlakatimizda raqamli proektor, u monitor vazifasini bajarsa ham maishiy qurilma hisoblanadi (iste`molchilik), shu sababli olib kirish poshlinalaridan ozod etilmagan (hamma kompyuter uskunalari kabi). Bunga qo’shimcha videoapparatura sifatida proektorlarga yana aktsiz to’lovlari ham mavjud. Proektorlar bizda ishlab chiqarilmasligi va 90 % taqdimot, ma`ruzalar va ofislarda foydalanishini hisobga olib (uy kompyuterlari uchun 8% foydalaniladi) uylaymanki mamlakatimiz uchun shunchalik zarur texnika uchun poshlin va aktsizlar kiritish kerak emas.
Terminlar lug’ati
Yoruglik oqimi (yorqinlik) - har qanday proektor uchun muhim ko’rsatkich hisoblanadi. Proektorning ob`ektivi minimal fokus masofasida erishilgan 0,82x0,61 m o’lchamli ok maydonlarni namoyish eishdagi yorug’lik oqimi kattaligiga yorug’lik deyiladi. Kursatilgan o’lchamda 9 ta taksimlangan ok maydon zonalarida toksometr ko’rsatkichlari o’rtacha miqdori sifatida hisoblanadigan ANSI vm larda attestatsiyalanadi. Proektorning yorug’lik oqimi kanchalik katta bo’lsa, shunchalik katta ekranlar ishlash umkin bo’ladi, xonani korangilatishga talab kamayadi. Kinomatografik normativlar bo’yicha kerakli proektor yorug’lik oqimini siz xohlagan ekran maydoni 80 ga ko’paytirib yuzasini aniqlab olishingiz mumkin. Proektordan korongilatilmagan xonada foydalanilganda ekranga to’g’ridan-to’g’ri yoruglik tushishi, aynika quyosh nuri tushishi mumkin emas. Аgarda proektorning yorug’lik oqimi yuzasi yaxshi bo’lgan ekran maydonidan 500 barobar oshik bulsa, unda yorkinligi taxminan katta rangli televizornikiga mos keladi.
ANSI-lyumen – bu birlik 1992 yildaАmerika Milliy standartlarnstituti (American National Standarts Institute) tomonidan 40” dyuym diagonalli nazorat ekranda proektorning vario ob`ektivining minimal fokus masofasida yorug’lik oqimi o’rtacha kattaligini ifoda etuvchi birlik sifatida kiritilgan. Shu bilan birga yoritilganlik nazorat ekranining 9 to zonasida o’lchanadi, ANSI-lyumen ko’rsatkichida natijalar olish uchun uning maydoniga kupaytiriladi va urtaasi olinadi.
CRT (Cathode Ray Tube) -elektron-nurli trubka (ET), shu bilan birga kineskop deb ham ataladi. ELT uchta katodni pushkalar uchun blokdan, maska va ichidagi turli rangdagi lyuminoform qatlamlari bilan koplangan shisha ekrandan tashkil topgan. Аgarda kineskopga signallar berilsa, katod pushkalari elektron oqimlarini chiqaradi. Ular maska tomonidan (ekranlashtiriladi) qaytariladi va mos keluvchi lyuminoformlari tomn yunaltiriladi. Аgarda elektron oqimi lyuminoformga tegsa, bu holatda u nur sochadi.
DLP (Digital Light Processing) - Texas Instruments firmasi yaratgan yorug’lik nuri oqimini raqamli hisoblash texnologiyasi. DMD-kristali bu texnologiyaning asosi hisoblanadi.
DMD (Digital Micromirror Device) -raqamli mikrozerkal kristall, 16x16 mikron o’lchamli 508 000 mikro shishalardan tashkil topgan nurni yo’nalishini o’zgartiruvchi poluprovodnik Yarimo’tkazgichdan iborat bo’ladi. Bu texnologiya tasvirning ekranda yuksak yorqinligini ta`minlaydi.
LCD (Liguid Crystal Display) -suyuk kristalli (SK) displey (suyuk kristalli matritsa). Suyuk kristalli displeylar suyuq kristalli matritsalardan, uning multipleksorini faolllashtiradigan, rangli filtr va rang beruvchi suyuq kristalli qatlamlardan tashkil topgan ko’p qatlamli tuzilishga ega.
P-si TFT – yarimsilikonli texnologiya. Faol - matritsali displeylarda qo’laniladigan eng yangi texnologiya. Yarimsilikonli matritsa yuqori darajali haroratga chidamli bo’ladi, bu esa JK – proektorlarida kuchli metallogalogenli lampalarni qo’llashga imkon beradi. Har bir likeen matritsasidav kichik razmerdagi tranzistor foydalaniladi, buning natijasida nur matritsa ichidan oson o’tadi.
SXGA (Super XGA) - XGA standartlaridan ko’ra ancha yuqori zichlikni ta`minlab beruvchi grafik adapter standarti. SXGA standarti bo’yicha odatda 1280x1024 likselli zichlik tushiniladi.
TFT (Thin Film Transistor) – yupka plenkali tranzistorlar texnologiyasi, faol – matritsali displeylarda qo’llaniladi. Tasvirning xar bir elementiga (likseliga) uchta tarzistor to’g’ri keladi, ulardan har biri uchta asosiy ranglardan biriga - qizil, yashil va ko’k ranglarga mos keladi va zarur kuchlanish bilan ta`minlab turuvchi kondensator to’g’ri keladi.
VGA (Video Graphics Array) - IBM PS/2 uchun interfeys standarti. Bu IBM analogli karta 720x400 matn rejimida va 640x48-grafik rejimda zichlikdan foydalanadi.
XGA (Extended Graphics Array) -1024x768 pikselli zichlikni ifoda etuvchi IBM kiritgan standart.
Varioob`ektiv – fokus masofasini o’zgartirmay turib tasvir o’lchamini o’zgartirishga imkon beruvchi ob`ektiv.

Javob qaytarish vaqti (response time) – ekrandagi nuqta uchun absolyut oq rangdan absolyut qora rangga o’tishi uchun zarur bo’lgan vaqt. Ushlanib qolish vaqti ekranda videotasvir va suratning paydo bo’lishi tezligini ifoda etadi.
Dixroik optika (dichrois optics) -dixroik oynalar yordamida nur qizil, kuk va yashil tashkil etuvchilariga ajratilishini bajaruvchi texnologiya. Dixroik oynalar nurning faqat birgina tashkil etuvchini o’tkazib yuboradi qolganlarini qaytaradi. Dixroik optikali proektorlar rangli spektrli proektorlardan ko’ra ancha keng va dinamik rang spektrlarini namoyish etadi.
Lyuks (lux. Cumen/square meter ning qisqartirilib berilishi)- yoritilganlik o’lchovi birligi, u lyumenli yorug’lik oqimining tasvir tushirilayotgan maydonga nisbati miqdoriga teng bo’ladi (lyumen/kvadrat metr).
Lyumen –yorug’lik oqimini o’lchash birligi. Bir lyumen nur kuchi 1 kandel bo’lgan bir pikselli nuqtali manbaining moddiy (fazoviy) burchagida tarqatilayottgan nurning yorug’lik oqimiga teng bo’ladi. Yorug’lik okimini lyumenda o’lchashda kichik biroq darcha qora rangga tushirish usuli qo’llaniladi. Bu o’lchovdagi muammo shundan iboratki darcha o’lchami ishlab chiqaruvchiga bog’liq ravishda o’zgartiriladi.
Metallogalogen lampalar - simobli lampa bo’lib, unga galogen tuzlari qo’shiladi. Nurlanish intensivligini nuqtadagi spektral taqsimlanishi hisobiga uning foydali yorug’lik oqimi ikki barobar yaxshi va rang uzatishi ancha yuqoridir. Lampaning xizmat muddati yorug’lik oqimi ikki barobar kamaygan vaqt bilan belgilanadi. Nurlanish kuvvati eng ko’p pasayishi birinchi yuz soat ishlashi davrida sodir bo’ladi, shundan keyin nurlanish quvvati asta - sekin kamayib boradi.
Motorlashtirilgan ob`ektiv – varioob`ektiv, elektroprivod bilan ta`minlangan. Tasvirni masofadan boshqarish pulti yordamida fokuslashtirish yoki kattalashtirish, kichiklashtirishga imkon beradi.
Teskari proektsiya (rear projection) –tasvirni yoruglik utkazuvchi ekranga tushirish, bunda tomoshabin va tasvir tushirish asbobi ekranning ikki tomonida joylashadilar.
Kontrastlik nisbati (contrast ratio) – ekrannnig teng 9 ta to’g’ri burchaklari markazida o’lchanadigan qorada oq tasvirning urtacha kattaligidir. Bu u bilan tushuntiriladiki, har qanday yorug’lik manbai qora tavsvir tushirilganda bir qancha tasvirni ham tushiradi.
Ekranda yoritilganlik bir tekisligi (Uniformity) –minimal yoritilganlikning (tasvir atrofida, chetlarida) maksimal (markazidagi) yoritilganlikka nisbatini ko’rsatuvchifoizlarda ifoda etiladi. Yaxshi proektorlarda bu ko’rsatkich 70% foizdan oshadi va 90% foizga ham etishi mumkin.
Zichligi (resolution) yoki zichlashtirish qobiliyati - tasvirning zichligini bildiradi va bir qator bo’ylab tasvir nuktalari yoki elementlari soni va gorizontalь qatori soni bilan aniqlanadi. Hozirgi kunda maksimal ruxsat etilgan (mumkin) zichlik 1800x1440 nuqtalar miqdoriga etadi.
Yorug’lik klapanli proektor (Light Valve Projector) uchta yorug’lik manbaining kuchli yorug’lik oqimi signal bilan boshqariladigan videoproektor. Yorug’lik klapaniga ega proektorlar LCD va CRT – texnologiyalari ustunliklarini birlashtiruvchi juda kuchli yangi avlod proektorlari hisoblanadilar.
Trapetsial buzilish (Keystone correktion) – tasvir o’qining ekran tekisligiga nisbatan perpendikulyarligidan kelib chiqadigan tasvirning geometrik buzilishi. Odatda yuqori chetlari kengayishi va pastki qismi toraeiishi bilan namoyon bo’ladi. Zamonaviy videoprektorlarda tasvirni optik surish tizimi (lent shift) qo’llaniladi, bu tizim trapetsiodal buzilishni to’la bartaraf qilishga imkon beradi.
Uchta nurli proektorlar – CRT proektorlari, yuqori zichlikni ta`minlovchi va tasvirning ajoyib sifatini beruvchi qudratli proektorlar. Elektron nurli trubkada fosforli uchta qatlam qo’llaniladi, ulardan har biri qizil, yashil va ko’k ranglarni proektsiya qiladi. Bir xil CRT proektorlarda har bir trubka uchun bittadan linza qo’llaniladi, ularni doimiy ravishda moslashtirish va anik o’rnatish talab etiladi.
Chapdan /o’ngga orqaga skanerdan o’tkazish qilish xizmati- agarda proektor ekranning orqa tomoniga qo’yiladigan bo’lsa tasvirni haqiqiy qilib ko’rsatishga imkon beradi.
Pastdan/ yuqoriga teskari skanerdan o’tkazish xizmati- proektor shipga o’rnatilsa tasvirni tabiiy ravishda tushirishga imkon beradi.