|
sehrli qalpoqeha bu
borada Hoshimjonga ko’mak berolmaydi.
Sehrli qalpoqeha muhayyo etgan imkoniyatlar har safar kutilmagan ko’ngilsiz
oqibatlarga оlib kelaveradi. Hoshimjonning baxti endi kulay deb turganda ishning
paehavasi ehiqib qolaveradi. U davlat xo’jaligida agronom bo’lib ham, «shoirlik
qilib» ham, qurilishda muhandislik qilib ham, qo’g’irehoq teartida artistlik qilib
ham ko’radi, mashhur sayohatehi sifatida butun
dunyoni kezmoqehi ham bo’ladi.
Lekin hamma yerda ilmining, tajribasining yo’qligi ishning paehavasini
ehiqaraveradi. Hoshimjon qaerga bonnasin, qanday ish qilmasin pirovardida
shannanda-yu sharmisor bo’ladi.
Uning agronomlik va muhandislik «faoliyati» jinoyatga оlib keladi,
qamalishiga sal qoladi, shoir bo’laman deb rasvo bo’ladi, «ulug’
artist» teatrdan
quviladi.
Qissada
Hoshimjon
o’z
sayohati
davomida
qanehadan-qaneha
ajoyibotlaming guvohi bo`lib, qiziq, kulgili sarguzashtlarni boshidan keehiradi. U
o’qimay, mehnat qilmay, o’z ustida ishlamay juda ko’p narsalarga erishmoqehi
bo’ladi, lekin u
heeh narsaga erisha olmaydi. Chunki unga ilmsizligi pand beradi.
Yozuvchi Hoshimjon obrazini butun
qirralari bilаn oehishga uringan.
Bolalarga xos o’yinqaroqlik ham, soddaligu beg,uborlik ham, g’ururlilik, to’g’ri
so’zlik, shumlik
bir oz maqtanehoqlik, hatto o’mida yolg’onni ham do’ndirib
yuboradigan, o’zini boshqalardan ajratib ko’rsatishga intilish odatlari, bolalarga
taqlidehilik, dovyurak, ерchil va ruhiy tetiklik, xafachilik va ruhiy tushkunlikdan
yiroqlik ham Hoshimjon xarakteriga xos xususiyatdir.
Xudoyberdi To’xtaboyevning «Sariq devning o’limi» sarguzasht romani uch
qism (“O’rtoq polkovnik», «Sariq devni quvib», «Sariq devning o’limi уою olam
guliston bo’lgani» )dan iborat. Вu
roman asosida ham Hoshimjon sarguzashtlari
yotadi. Кitobili o’qib uning
yangi sarguzashtlaridan xabardor bo’lasiz, sehrli
qalpoqcha yanа madadga keladi, ajoyib-g’aroyib karomatlar ko’rsatadi. U
Hoshimjonga jiddiy masalalarda – o’g’ri, muttaham, tekinxo’rlarni fosh etishda
yordam beradi.
Endilikda Hoshimjon аynаn avvalgi o’yinqaroq Hoshimjon emas, balki
to’qqiz yillik maktabini bitirib, ulg’ayib, birmuneha quyulib, esi kirib, oq-qorani
tanib qolgan yigitcha. Endi u
o’z hayoti, taqdiri, jamiyatga foyda yetkazadigan
odam bo’lib yetishi haqida jiddiy o’ylaydi, biror kash egallash haqida bosh
qotiradi. Вoshida sartarosh bo’ladi. «Bilasizku, bir ishga ahd qilsam, uni оxiriga
yetkazmaguncha qo’ymaydigan odatim bor. Jonimni qiynab bo’lsa ham
maqsadimga erishaman», deb shu
kash orqaliodamlarga xizmat qilishga bel
bog’laydi.
Keyin milisiya maktabiga kirib o’qib, uni bitirgandan so’ng milisionerlikka
ishga o’tadi. Кitobdagi barcha voqea-hodisalar, sarguzashtlar Hoshimjonning аnа
shu
milisionerlik nuqtasidan boshlanadi, hamma gapso’zlar qahramonning shu
kash-kori bilаn bog’liq holda davom etadi.
Romanda yaxshilik, ezgulik ramzi sifatida milisiya polkovnigi Salimjon,
uning
madadkori Hoshimjon, yomonlik, eskilik ramzi tarzida Odil battol
gavdalanadi.
Ular o’rtasida tinimsiz shlddatli kurash ketadi. Odil nihoyatda makkor, u
Salimjon boshlga juda ko’p og’ir savdolar solgan, uyiga o’t qo’ygan, uning yakIш-
уu yolg’iz farzandining qo’liga to’pponcha tutqazgan, jinoyatga yetaklagan.
Asar pirovardida butun umri davomida xalqqa, yaxshi odarnlarga zarar
yetkazish bilan shug’ullangan Odil battol va uning hamtovoqlari qonuniy
mag’lubiyatga uchraydi, haqiqat, adolat, ezgulik g’olib chiqadi.
Xudoyberdi To’xtaboyev o’z romanida yulg’ichiarga, qalloblarga qarshl
kurashda butun xalq bir kishiday bo’lib birlashsa, bu ishni butunlay o’z qo’liga
olsa, Odil battollarga qiron keladi, ulardan nom-nishon ham qolmaydi, degan fikrni
o’rtaga tashlaydi.
«Sariq devni minib» qissasi, «Sariq devning o’limi» romanining eng yaxshl
fazilatlaridan biri tilining shiradorligi va o’ynoqiligidadir. Muallif bosh qahramon
Hoshimjonning tilini alohida е‘tibor bilan ishlagan. Bu til nozik qochirimlarga
boyligi va jonliligi, shu bilan birgа bolalar tiliga mos holda soddaligi bilan аjralib
turadi. Qahramonning xarakteri uning so’zlaridan shundoqqina bilinib turadi.
Fantastik-sarguzasht janri bolalar adabiyotining eng qiziqarli janrlaridan
biridir. Bunday asarlar bolalaming ongi va psixologiyasiga kuchli ta’sir ko’rsatadi,
ularni o’qishga, o’rganishga, izlanishga o’rgatadi, jamiyatimizning faol
quruvchilarini tarbiyalashga yordam beradi. «Qasoskorning oltin boshi» romani
markazida bosh qahramon – tarixiy shaxs, xalq qasoskori Namoz taqdiri yotadi.
«Qasoskorning oltin boshl» tarixiy-biografik roman emas, shuning uchun ham
muallif Namozning hayotini batafsil yoritib berishni maqsad qilib olgan emas.
Lekin adib o’rni bilan uning hayotiga doir mа’lumotlar berib borgan. Bu
mа’lumotlar uning xarakterini tushunib olishda kitobxonga yordam beradi. Namoz
faqat jismonan emas, aqlan ham yetuk. U haqiqat uchun qasoskor, qо’chmas,
tadbirkor, ochiq ko’ngil qahramon sifatida gavdalantirilgan. U аtrofiga o’zi kabi
dovyurak yigitlarni to’plab, zulmkorlarga qarshi kurashga undaydi.
Halolligi, mardligi, аdоlаtligi, yetimparvarligi uchun xalq Namozni yaxshi
ko’radi va uni Go’ro’g’liga qiyos qiladi. «Go’ro’g’libek Namozboy qiyofasida
paydo bо’lgan emish. Afsun o’qisa ko’zdan g’oyib bo’lib qolarmish. Undan o’q
o’tmas emish, qilich chopmas emish...»
Namozning mardligi, jasorati xalq qalbida mаngu yashab
kelayotganligi «Qasoskorning oltin boshi” da yaxshi chizib berilgan.
Talantli bolalar adibi Xudoyberdi To’xtaboyevning «Sir ochildi,”, «Aka uka
Omonboy bilan Davronboyning qishloqqa gaz оlib kelganlari haqida jajji qissa»,
«Besh bolali yigitcha», «Shirin qovunlar mamlakatida уоki sehrgarlar jangi»,
«Mungli ko’zlar”, «Jannati odamlar” kabi yirik asarlarining yuzaga kelishl o’zbek
bolalar adabiyotining yutug’i hisoblanadi. U bolalar uchun yanada o’qimishli
asarlar yaratish maqsadida tinimsiz izlanmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
