2-мавзу. ҚОя тоғ жинслари бўлмаган грунтлардан йўл пойини қуриш режа

2-МАВЗУ. ҚОЯ ТОҒ ЖИНСЛАРИ БЎЛМАГАН ГРУНТЛАРДАН ЙЎЛ ПОЙИНИ ҚУРИШ
РЕЖА:

1. 
   Йўл пойини кўтарма ва ўймада қуришнинг усуллари.
   
2. 
   Йўл пойини кўтармада қуришда грунтни олиш манбалари.
   
3. 
   Йўл пойини кўтармасини ўйма грунтларидан ва карьердан ташиб келтириладиган грунтлардан қуриш технологик жараёнлари.
   
4. 
   Кўтармани ён заҳирадаги грунтлардан қуриш усуллари.
   
5. 
   Кўтармани ён заҳирадаги грунтлардан қуриш технологик жараёнлари. Йўл пойини қуришда ўймага ишлов бериш усуллари.
   

Таянч иборалар: кўтарма, ўйма, карерлар, ён захира, қуриш усуллари, машина-механизмлар отряди, технология, пардозлаш, етакчи механизм, мураккаб шароит, мустаҳкамлаш, “бошидан” усули.

Кўтармаларни қуриш асосан грунтларни кетма-кет ётқизишдан иборат бўлади. Кўтарма қуриладиган жойга олиб келинган грунт жойнинг релъефи, йўл пойи тузилмаси ва бошқа бир қанча омилларга боғлиқ маълум тартиб билан ётқизилади, бунда зичлаштирилган маълум қалинликдаги текис қатлам ҳосил бўлади. Грунт қатламини бирини устига бошқасини кетма-кет ёткизиб кўтармани баландлигини керакли баландликкача (лойиҳа белгисига) ётқизилади. Кўтармани бундай қуриш усули қатламлаб ётқизиш усули деб аталади. Бу усулни асосий яхши томони - кўтармани ҳар қандай қисмида талаб қилинган зичликка эришишдир.

Бундан ташқари, грунтни қатламлаб ётқизиш кўтармани ҳар хил грунтдан қуриш имконини беради. Кўтармани қатламлаб қуришда асосий ишлар иккита йўл бўлагида бир хил узунликда олиб борилади - биринчисида грунт қатлами хосил қилинади, иккинчисида уни зичлаштирилади. Кейин бу жараёнлар жойини ўзгартирилади ва кўтарма тўлиқ кўтарулгунча давом эттирилади. Йўл бўлагини узунлиги шундай танланадики, бунда кўтармани қуриш смена давомида тўлиқ тугатилиши керак. Агар кўтарма баланд бўлмаса ёки аксинча катта баландликда бўлса, йўл бўлагини узунлиги бошқа тахлил билан аникланади, чунончи иссиқ ҳавода ва бошқаларда грунтни намлигини сақлаб қўлланилаётган машиналар учун керакли иш фронти таъминлаш кузда тўтилади.
Ботқоқлик ёки қиялиги катта бўлган жарликларни кесиб ўтиладиган йўл бўлакларида йўл пойини қуришда грунтни қатламлаб ётқизиш мумкин бўлмасдан қолади. Бундай ҳолларда кўтармани қуришни “бошидан” усули қўлланилади. Бу усулда кўтарма бошидан бошлаб лойиҳа белгисигача қурилади, уни тукишни ботқоқлик ёки жарликни ҳамма бўлагини кесиб ўтмагунча тухтовсиз бажарилади.
Бу усулнинг асосий камчилиги ҳамма кўтармани баландлиги бўйича зичлаштиришни қийинлигидир. Грунт массаси ва бошқа табиий омиллар таъсири (шунингдек ўтувчи автомобиллар таъсири) остида кўтармада аста-секин чўкиш руй бериши натижасида зичлашиш тугалланади. Бу усулни камчилигини камайтириш учун кўтармани қуришни комбинациялашган усулидан (1в-расм) фойдаланилади. Бунинг мақсади “бошидан” ва “қатламлаб” усулларини бирлаштиришдир. Масалан, ботқоқликда “кўтарма” қуришда уни остки тубидан ботқоқликни юқориги қисмигача “бошидан” усули буйича, юза қисмини эса қатламлаб қурилади.