2-mavzu: Nutq uslublari. Badiiy uslub

2. Og‘zaki va yozma uslubning xususiyatlari

Davrning o’tishi, jamiyatning taraqqiyoti natijasida har bir toifaning o’ziga xos so’zlari, iboralari shakllanadi. Shu tariqa uning nutqi ham tabaqalanadi. Natijada ularning o’ziga xos til xususiyatlari–uslubi shakllanadi.

Tilshunoslik fanida uslub va uning turlari haqida bir qancha fikrlar mavjud. Eng avvalo uslubning ikkita katta guruhi-og’zaki va yozma uslub mavjud bo’lib, funktsional uslubning muayyan turi shu ikki ko’rinishda namoyon bo’ladi.

1. Og’zaki nutq uslubi. Bu uslubda qisqa hajmli bog’lovchi qo’shma gaplar ko’p ishlatiladi. Badiiy vositalar esa kam qo’llaniladi. Ayniqsa ko’p ma'noli so’zlar ko’proq ishtirok etadi. Natijada o’ziga xos og’zaki badiiy nutq turi –qochirim, piching, hazil-mutoyiba va askiya shakllanadi. Og’zaki nutq rasmiy –ishlatilishi va ilmiy uslubi qo’llanilmaydi.

2. Yozma uslub. Uning quyidagi turlari mavjud:

1. Badiiy uslub.

2. Ommabop uslub.

3. Rasmiy-ish yuritish uslubi.

4. Ilmiy uslub.

5. Notiqlik uslubi.

6. Rasmiy-uslubiy uslub.

7. Aralash uslub.

Shuni ham ta'kidlash zururki, har bir uslubning o’z ichki turlari ham mvjud. Masalan, badiiy uslub lirik, lirik-ramontik, shartli–simantik, konkrеt-analtik, satirik kabi turlarga, ilmiy uslub, ilmiy-ommabop uslub esa o’z navbatida gazеta, radio va tеlеko’rsatuv tili uslubiga bo’linishi mumkin. Shuningdеk, badiiy adabiyotda har bir yozuvchi o’z individual uslubga ham ega.

Uslublar tilining asosiy funkciyalariga, ya`ni fikr bildirish ekspressivlik kabilarga mos ravishda bir qancha turlarga bo’linadi. Shunga ko’ra ular funkcional uslublar deyiladi.