2-mavzu: Milliy g`oyaning nazariy kontseptual asoslari

Milliy g`oyaning xalq ishonchi va e`tiqodiga aylantirish mezonlari

Milliy g`oyani «tashuvchilarning» ehtiyojlari va manfaatlari umumiyligiga qaramasdan ularning har biriga invidual va differentsial yondashgan holda, uni xalqning ishonch va e`tiqodiga aylantirilishining o`ziga xos mezonlari mavjud. Ya`ni:

• 
  millatning o`zligini, jahon umumiy tarixiy taraqqiyotiga mansubligini anglashi ayni tarixiy jarayonga qo`shayotgan hissasini e`tirof qilinishi;
  
• 
  millatning ijtimoiy - siyosiy, goyaviy-mafkuraviy mustaqilligi va uni mustahkamlash imkoniyatlarining yaratilishi, Vatanga sadoqati;
  

• 
  jahon hamjamiyatidagi mavqeini mustahkamlanishi, o`ziga xos va mos nufuzga ega bo`lishi;
  
• 
  milliy taraqqiyotning istiqbollarini belgilaydigan faoliyat strategiyasini ishlab chiqishda va uni amalga oshirishning taktikasini belgilashda milliy-ma`naviy qadriyatlariga va umuminsoniy madaniyatning uyg`unligiga milliy istiqlol g`oyasining negizlari sifatida qarash zaruriyatini hisobga olish.
  

Umuman, insonning ishonch va e`tiqodi mezoni — jamiyat taraqqiyoti darajasidan kelib chiqib, umuminsoniyat tsivilizatsiyasi manfaatlariga mos kelishi bilan belgilanadi. Xususan, milliy g`oyaga ishonch va e`tiqod, muayyan jamiyatning mavjudlik holati hamda rivojlanish istiqbollarini anglash asosida amaliy faoliyatni tashkillashtirish, boshqarishning motivi, sub`ektiv omili tarzida namoyon bo`ladi. «Bu masala haqida chuqurroq o`ylab ko`radigan bo`lsak, shu tamoyillarga tayangan jamiyatning o`ziga xos ijtimoiy shakl-shamoyili, uning qiyofasi, rivojlanish yo`llari, ustuvor xususiyatlari to`g`risidagi aniq tasavvur turli fikrlar, bahs-munozaralar orqaligina ayon bo`lishini e`tirof etishimiz va buni o`zimizga mezon qilib olishimiz zarur»⁵⁷.

Millatning ijtimoiy-ma`naviy ehtiyojidan kelib chiqqan va manfaatlarini ifodalaydigan g`oyalarga sadoqat-ishonch e`tiqod mezoni hisoblanadi. Shu nuqtai nazardan, milliy taraqqiyot manfaatlariga zid bo`lgan g`ayriinsoniy g`oyalarga ishonch va e`tiqodning umuminsoniyat ishonchi, e`tiqodi bilan hech qanday aloqasi yo`q. Soxta ishonch va e`tiqod bilan haqiqiy ishonch va e`tiqodni farqlash muhim.

Milliy goya va mafkurani xalk, ishonchi va e`tik,odiga aylantirishning tashk,i imkoniyatlari va istichfolidagi vazifalari. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar, demokratik, adolatli huquqiy davlat, fuqarolik jamiyati qurilishining samarasi tashqi omillarga ham bog`liq. Xususan, millatni umumiy manfaatlar asosida jipslashtiruvchi g`oyalarni xalq ishonchi va e`tiqodiga aylantirishda, amalga oshirishda xalqaro ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, ma`naviy munosabatlarda erishilayotgan yutuqlar alohida ahamiyatga ega. Buni fan, texnika, texnologiyalar, madaniyat sohasida erishilayotgan yutuqlarda ko`rish mumkin. Ularni hayotda qo`llash muhim. Bu milliy g`oyani, jamiyat mafkurasini xalq ishonchi va e`tiqodrga aylantirish, mamlakatimizning xalqaro nufuzini, mavqeini mustahkamlash uchun zarur. Chunki dunyo xalqlarining yutuqlariga e`tiborli millat doimo xalqaro hurmat-e`tiborga loyiq bo`lib kelgan. Xususan, O`zbekistonning O`rta Osiyodagi strategik jihatdan geosiyosiy o`rni, boy madaniy merosi biz bilan ijtimoiy, iqtisodiy, madaniy munosabatlarni mustahkamlash, do`st tutinishga intilgan davlatlarning, millatlarning manfaatlariga mos kelishini hayot ko`rsatmoada.

Dunyo siyosiy xaritasida «sotsialistik» deb ataladigan tuzum barham topishi munosabati bilan muayyan o`zgarishlar sodir bo`lishiga qaramasdan, g`oyaviy-mafkuraviy kurash bartaraf etilganicha yo`q Arsincha, postsotsialistik tuzumdan keyin paydo bo`lgan ijtimoiy-siyosiy makonga ta`sir o`tkazishga nisbatan urinishlar kuchaymoqtsa. bunday siyosiy chiranishlar xalqaro ekstremistik, fundamentalistik, terroristik xarakter kasb etib, qonli to`qnashuvlarga, agressiv siyosiy ixtiloflarga olib kelmoqda. Bu umuminsoniy madaniyatning yutuqlaridan foydalanishga, milliy taraqqiyotga zid holatdir.

Ma`lumki, mamlakatlar o`rtasidagi ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, madaniy munosabatlarning samaradorligi, eng avvalo, g`oyaviy qarashlarning mutanosibligiga bog`liq bo`ladi. Bunda ikki tomonlama manfaatdorlik umumiy munosabatlarning samaradorligini belgilaydi. Ya`ni O`zbekiston o`z istiqlol g`oyalarini boshqa mamlakatlarning g`oyaviy-mafkuraviy andozalariga mexanistik moslashtirmasdan, ularni ijodiy o`zlashtirishi, shu jumladan, boshqa millat va davlatlarning ham bizning g`oyaviy-mafkuraviy qarashlarimizga hurmat-e`tibor bilan munosabatda bo`lishini taqozo etadi. Sotsialistik tuzum emirilishi, xususan, bu sistemada siyosiy-mafkuraviy gegemonlik rolini bajarib kelgan SSSRning parchalanib ketishi bilan jahon mafkuraviy jarayonida quyidagi xususiyatlar namoyon bo`lmoqda:

Birinchisi — milliy mustaqillikka erishgan davlatlarning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, madaniy, mafkuraviy va boshqa sohalarda hamkorlik qilish mumkin bo`lgan mamlakatlarni tanlashdagi muayyan qiyinchiliklar (shakllangan stereotiplar, shubhalanish) bilan bog`liq edi. Chunki, biz bilan ijtimoiy hayotning barcha sohalarida hamkorlik qilishni xohlagan davlatlarning o`z manfaatlari bo`lib, ular hamma vaqt ham tomonlarning manfaatdorligida, muvozanatni o`zlari tomonga og`dirishga moyil ekanligi sir emas.

Bunday sharoitda O`zbekistonning o`z yo`lini tanlashi, bozor iqtisodiyoti munosabatlariga o`tishi, demokratik jamiyat qurishning «o`zbek modeli»ni ishlab chiqishi, mafkuraviy sohada faoliyat strategiyasi va taktikasini belgilab olishi qiyin kechadi. Shu nuqtai nazardan, O`zbekiston xalqaro hamjamiyatga kirib borar ekan: ijtimoiy-siyosiy, ma`naviy-mafkuraviy tizimi turlicha bo`lgan mamlakatlar bilan iqtisodiy, siyosiy, madaniy munosabatlarda xalqaro huquq qonunlarini, urf-odatlarni, milliy manfaatlarnya hurmat qiladigan hamdo`stlarini topishga harakat qildi.

Ikkinchisi — hozirgi davrda ilmiy-texnika taraqqiyoti millatlararo munosabatlarning texnik-texnologik asoslarini, aloqa vositalarini, ommaviy axborot infrastrukturasini va murakkab kommunikatsiyasini vujudga keltirishi bilan xalqaro mafkuraviy munosabatlarni intensivlashtirib, universallashtirib yubordi. Xususan, axborot ayirboshlashning komp`yuterlashtirilib: elektron pochta, internet, kosmik tele-radio aloqa tizimlarning rivojlanishi, bu sohalarda intellektual salohiyatining miqdor va sifat o`zgarishlari bilan mafkuraviy munosabatlarning globallashuv jarayoni vujudga keldi. Bu jarayonning muhim xususiyatlaridan yana biri shuki, turli mamlakatlarni insonlar ongini va qalbini egallash orqali uni zabt etish g`oyat katta iqtisodiy manfaatlar bilan chirmashib ketganligidadir. Ya`ni, jamiyatni mafkurasizlantirishga, g`oyasizlantirishga yo`naltirilgan axborotlar bozorida ma`naviy-madaniy, g`oyaviy-mafkuraviy jihatlardan saviyasi g`oyat past bo`lgan audio va video kassetalar, axloqsizlikka, tubanlikka olib keladigan adabiyotlar va boshqa «san`at asarlarining» sotilishi juda katta iqtisodiy foyda manbai bo`lib qolayotganligi, ayrim kishilarning ishonch-e`tihodiga putur etkazayotganligi hammaga ma`lum.

Uchinchisi — birinchi va ikkinchi xususiyatlardan kelib chiqqan bo`lib, millatning tarixiy xotirasi, an`analari, ma`naviy merosi asosida jamiyatning hozirgi davr rivojlanish darajasiga, istiqbol tendentsiyalariga xos ongini, tafakkurini shakllantirish va mustahkam ishonch-e`tiqodga aylantirish vazifasidir. Chunki g`oyat xilma-xil «axborot bosimi» tarkibidan milliy taraqqiyot manfaatlariga.mosini tanlab olish, ishonch-e`tiqodga aylantirish muayyan nazariy-metodologik bilimlarni talab qiladi. Shuning uchun ham ommaning dunyoviy va diniy bilimlarini rivojlantirishga, intellektual saloxiyatini oshirishga yo`naltirilgan milliy ta`lim-tarbiya tizimini shakllantirish alohida ahamiyatga ega.