2-мавзу. Меҳнат социологиясининг предмети ва таркиби

4. Меҳнатни ижтимоий ва но ижтимоий меҳнатга бўлиниши ва уларнинг фарқи.
Bandlik toʻliq va toʻliqsiz boʻlishi mumkin. Toʻliq bandlik amalda mehnatga qobiliyatli aholining 90 — 92 % band boʻlishini nazarda tutadi. Bozor sharoitlarida toʻliq bandlik jamiyat darajasida tabiiy ishsizlikning boʻlishini ham bildiradi. Toʻliq boʻlmagan bandlik aksariyat hollarda yashirin koʻrinishga ega boʻlib, xodimlarni rasman band deb hisoblashni nazarda tutadi, amalda xodimlardan qisqartirilgan ish vaqti davrida foydalanishni anglatadi.
5.Меҳнат социологиясининг асосий тушунчалари
“Меҳнат” ёки “меҳнат фаолияти” меҳнат социологиясининг асосий тушунчаси ҳисобланади. Меҳнат фаолият турларидан бири ҳисобланади. Фаолият деганда инсоннинг ма=садга мувофи= ҳаракати, ани=ро= айтганда, субъектнинг таш=и дунё билан ўзаро таъсири тушунилади. Меҳнат инсоннинг маълум истеъмол неъматларини яратишга =аратилган фаолиятидир. Меҳнат ҳар доим ҳам касб фаолияти сифатида вужудга келавермайди. Касб фаолиятини амалга ошириш учун фаолият субъекти касб малакасига эга бўлиши лозим. Махсус касбий тайёргарликдан (ў=иш, тренировка) ўтган ёки берилган касб бўйича муаммо ва вазифаларни ешига бўлган ҳу=у=ий шахсларни шундай субъектлар сирасига киритиш мумкин. Манфаатлар – инсоннинг объектга бўлган ижобий муносабати, =изи=иши, эътибори. Меҳнат мотивлари – ходимнинг меҳнат ҳул=ини белгилайдиган ички ундовчи сабаблар, куч. Меҳнат мотивацияси деганда инсоннинг меҳнат ҳул=ини белгиловчи устивор, нисбатан турғун ва онгли теран майлидир. Эҳтиёжлар – бу ниманингдир жисмонан ёки руҳан етишмаслиги. Жамоа – муайян фаолият тури, манфаатлар, хул= ма=садлари ва меъёрлари асосида бирлашган кишиларнинг ташкилий бирлигидир. Рағбатлар – таш=и ундовчи кучлар, сабаблар. Меҳнат низолари – ишчи кучининг олди-соттиси шартлари, алоҳида ходим ёки ходимлар гуруҳининг ижтимоий-и=тисодий аҳволи бўйича меҳнат муносабатлари соҳасидаги келишмовчиликлар. Меҳнат мазмуни – меҳнат жараёнининг меҳнат фаолиятларининг турфа хиллиги, амалга ошириладиган меҳнат операцияларининг турлари, ишлаб чи=ариш фаолиятининг тармо=лар бўйича та=симланиши, меҳнат жараёнида ходим томонидан сарфланадиган жисмоний ва а=лий =увватни ҳисобга олувчи умумлашма характеристикадир.
Меҳнат характери ходимнинг ҳар хил меҳнат фаолияти турларига муносабатини ифодалайди. Ўз характерига кўра меҳнат индустриал ёки аг-рар, оддий ёки мураккаб, ташкилотчилик ёки ижрочилик, жисмоний ёки а=лий бўлиши мумкин. Меҳнат мазмуни ва характери бири-билан узвий боғли=, чунки улар меҳнат фаолиятининг турли жиҳатларини ифодалайди. “Меҳнат шароитлари” тушунчаси меҳнатнинг ижтимоий-и=тисодий, гигиеник ва ташкилий шартларини акс эттиради. Меҳнат социологияси меҳнатнинг объектив характеристикаларидан таш=ари ходимнинг меҳнатга муносабатини ҳам ўрганади. Бу муносабат ходимнинг меҳнатдан =они=иш категорияси ор=али намоён бўлади. Меҳнат социологияси предмети яна бир =атор тушунчаларни ўз ичи-га олади, бу тушунчалар бош=а алоҳида бобларда кўриб ўтилади.