2. mavzu: markaziy bankning mustaqilligi va markaziy banklar qimmatli qog’ozlar reja

FZTning tashkiliy tuzilishi
Federal Rezerv Aktini yozganlar xususiy sektor va xukumat, bankirlar, tijoratchilar o‘rtasida mintaqaviy to‘siqlarni tarqatib yuborishni maqsad qilishgan edi. Kuchlarning dastlabki tarqalishi FZTning quyidagi subyektlarni o‘z ichiga olishiga olib keldi: FZT banklari, FZT direktorlar kengashi, Federal ochiq bozorlar qo‘mitasi (FOBQ), Federal maslahat kengashi va 2500 atrofidagi a’zo banklar.
Federal Zaxira Tizimining tuzilishi.
Federal zaxira qonunining mualiflari, FZTning formal tuzilishi vakolatlarning taqsimlanishi regionlararo, xususiy sektor va davlat, shuningdek bankirlararo, biznesmenlar va axoli o`rtasida bo`lishiga xarakat qilishgan. Bu birlamchi taqsimlanish FZTning tuzilishiga olib keldi, bugunda o`z ichiga federal rezerv banklarini, FZT boshqaruv kengashi, ochiq bozordagi operatsiyalar federal komiteti (FOMC), federal konsultativ kengash va 2500 ga yaqin banklarni- FZT ishtirokchilarini oladi.
Federal Zaxira Banklari.
Federal Zaxira banklarining va filialarining manzillari va telefon raqamlari. 12ta zaxira banklariga va boshqaruv kengashlariga aloqa saytlari. 12ta federal zaxira tumanining xar birida bir nechta tumanlarda filiallarga ega 1tadan FZbanki mavjud. Tumanlarning, federal zaxira banlari va filiallarning joylashishi 1-rasmda ko‘rsatilgan. 3ta aktivi bo`yicha eng yirik banklar Nyu-Yorkda, CHikagoda va San-fransiskoda joylashgan bo’lib, birgalikda ular 50%dan yukori FZTning aktivlariga ega. Nyu-Yorkdagi FZBanki aktivlarning 4/1qismiga egalik qilib, FZTdagi eng yirik bankdir.

15.1-rasm. Federal Zaxira banklarining va filialarining manzillari

Barcha federal zaxira banklari- bu xususiy kvazi (ma’lum qismi davlatga tegishli) muassasalari. Uning egalari –viloyat xususiy tijorat banklari FZTmi ishtirokchilari. Bu banklar FZBning o’zining viloyatidagi aksiyalariga ega va shu aksiyalar bo`yicha dividendlar yillik 6%dan oshmasligi kerak. Xar bir viloyatda ishtirokchi-banklar 6ta viloyat federal banki direktorini saylashadi; yana 3tasini FZT boshqarma kengashi tayinlaydi. Bu 9ta direktor bank prezidentini saylab so`ngra uni boshqarma Kengashi tasdiqlaydi.

Viloyatlararo direktorlari 3ta kategoriyaga bo`linadi. A kategoriyaning 3ta direktori (bank ishtirokchilari tomonidan tayinlagan) – bu professional bankirlar, yana 3ta B kategoriya direktorlari, -yirik sanoat kompaniyalari, qishloq xo`jaligi yoki xizmat bulimi boshqaruvchilari. Boshqaruv kengash bilan tasdiqlangan 3ta S kategoriya direktori, jamiyat manfaatlarini taqdim etib, boshqaruvchi, xizmatchi yoki bank aksioneri bo`la olmaydilar. Federal Zaxira Qonuni mualliflari direktor tanloviga shunday yondashilganki xar bir federal zaxira banki direktorini amerikaning barcha viloyat bo`linmalari taqdim qilishi shart. 2010 yilgacha barcha to‘qqizta direktorlar qaror qabul qilishda ishtirok etishgan ammo Dodd Frank qonuni 2010 yil iyulda uchinchi klass A direktorlarni bank prezidentini tanlashda jalb qilishni bekor qildi. Kongress bankirlarning aynan banklarning nazorat boshqaruvini nazorat qilish huquqiga ega bankirlarning Federal zaxira bankining prezidentini tanlashini noto‘g‘ri deb baholadi.
O‘n ikkita FZBlari monetar tizimni bir nechta yo’llar bilan olib borishadi.

1. 
   Boshqarma kengashi xar bir viloyatni teshirib nazorat qilishidan tashqari yaqin atrofidagi bank direktorlari diskont stavkasini belgilaydilar,
   
2. 
   Direktorlar qaysi banklar (FZT ishtirokchisi bulishi shart emas)viloyat FZBdan diskont stavkasini olishi mumkunligini xal qiladi.
   
3. 
   Federal konsultativ kengash ishida ishtirok etish uchun direktorlar xar bir viloyatdan 1tadan tijorat banki vakilini tanlashi va shu vakil boshqarma Kegashiniga maslahat va ma’lumot beradigan, monetar siyosatni olib borishga yordam beruvchi vakil.
   

O‘n ikkita viloyat banki prezidentidan 5tasi FOMCda ovoz berish xuquqiga ega, va ular davlat qimmatli qog`ozlarini savdo-sotig`i boshqaruvini foiz stavkalarini oshishiga va bank tizimi zaxira xajmini o`sishiga ta’sir qiladi. Nyu-York FZB prezidenti FOMCda doimiy ovozga ega. Bu barcha banklar orasida eng e’tiborliligini ko`rsatadi. Qolgan 4ta ovoz 11ta prezident viloyat banklari orasida ketma ketlikda ta`simlab chiqiladi.
O‘n ikkita FZB quyidagi funksiyalarni bajaradi:

1. 
   Cheklarning kliringi;
   
2. 
   Yangi naqd pul emissiyasi;
   
3. 
   Eskirgan pullarni muomaladan chiqarish;
   
4. 
   O`z viloyati banklariga diskont ssudalarni berilishi va ularni boshqarmasi;
   
5. 
   Banklarning uyushmasi va ularning faoliyatini kengaytirish borasidagi takliflar baxosi;
   
6. 
   Biznes vakolatchilari va FZT o`rtasidagi vositachilik;
   
7. 
   Bank xolding kompaniyalari va ma’muriyat vakolati bilan shtat bank-ishtirokchilarining nazorati
   
8. 
   Biznes olib borilishi ma’lumoti haqidagi shartlarni yig`ilishi;
   
9. 
   Monetar siyosatni olib borish uchun ilmiy asoslangan tavsiyalarni ishlab chiqilishi uchun professional iqtisodchilarni ishlatilishi;