2-mavzu. Korxonaning asosiy fondlari

O‘rtacha yillik quvvat - o‘rta arifmetik hisob-kitobga tayangan, yil davomida ishga tushirilgan yoki to‘xtatilayotgan quvvatdir. Yil davomi­da korxona ega bo‘lgan o‘rtacha quvvat, bir yillik o‘rtacha quvvat deyiladi va u quyidagicha topiladi.



Bu yerda:
M_b – yil boshidagi quvvat;
M_k – yil mobaynida kiritilgan quvvat;
M_ch – yil mobaynida ishlab chiqarishdan chiqarilgan quvvat;
– ekspluatatsiya vaqtidagi oylar soni;
– ekspluatatsiyadan chiqqan muddatdan hisob-kitob muddatigacha bo‘lgan oylar soni. Sanoat korxonalarining ishlab chiqarish fondlari hozirgi vaqtdagi holatini tahlil etish.
Asosiy vosita - bu ishlab chiqarish fondlarining bir qismi bo‘lib, ular mehnat vositalariga to‘liq kiritilgan bo‘ladi. Uzoq muddat mobaynida natural shaklini saqlab qoladi, qiymatini qisman mahsulot qiymatiga o‘tkazib boradi va faqat bir qancha ishlab chiqarish jarayonidan keyingina qoplanadi.
Asosiy vositalarning unumini o‘rganish asosida mahsulot ishlab chiqarishda ularning samaradorlik ko‘rsatkichlariga baho beriladi. Asosiy vositalarning samaradorlik ko‘rsatkichlarining omilli tahlili asosida mahsulot ishlab chiqarish hajmini yoki fondlar samarasini oshirish yuzasidan ichki imkoniyatlarning mavjudligi o‘rganiladi va tahlil yakunida korxonada asosiy fondlardan foydalanishga va ularning samaradorligini oshirish yuzasidan muhim iqtisodiy yo‘nalishlar belgilanadi. Korxona asosiy vositalari, ularning holati, harakati va samarasiga iqtisodiy tashxis beriladi.
Tahlil uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlar asosiy vositalar harakati to‘g‘risidagi 3-moliyaviy hisobot shaklidan va moliyaviy hisobotga ilova sifatida berilgan manbalardan olinadi. Shuningdek, asosiy vositalar (01), ularning eskirishi (02), nomoddiy aktivlar (04), nomoddiy aktivlar eskirish (05), uzoq muddatli ijaraga olingan asosiy vositalar (03) schyotlari ma’lumotlaridan foydalaniladi.
Asosiy vositalarning tasnifi:

1. 
   Ishlab chiqarish jarayonida qatnashuviga asosan: aktiv asosiy vositalar; passiv asosiy vositalar;
   
2. 
   Tarmoq bo‘ysunuviga qarab: sanoat ishlab chiqarish asosiy vosita­lari; boshqa tarmoq asosiy vositalari; noishlab chiqarish asosiy vositalari;
   
3. 
   Foydalanishga qarab: foydalanishdagi asosiy vositalar; foydala­nish­dan olib qo‘yilgan asosiy vositalar.
   
4. 
   Turi bo‘yicha; binolar, inshootlar, uzatish moslamalari, mashina va uskunalar, transport vositalari, asbob-uskunalar, xo‘jalik inventarlari, ishchi va mahsuldor hayvonlar, ko‘p yillik ekinlar va boshqa asosiy vositalar.
   
5. 
   Mulkiy egaligiga qarab; o‘ziga tegishli asosiy vositalar, ijaraga olingan asosiy vositalar.