2-mavzu. Kombinatsion turdagi raqamli sxemalar. Reja

Funksional tugun deb, mikroamallarni bajarishni ta’minlaydigan mantiqiy elementlar majmuyiga aytiladi. Mikroamallarga arifmetik qo‘shuv, konyunksiya, dizyunksiya, inversiya va boshqalar kiradi. Jamlagichlar, kod o‘zgartirgichlar, siljituvchi registrlar va shu kabilar tugunlar hisoblanadi. Mazkur darslikning ushbu V va VI boblarida raqamli sxemalar funksional tugunlarining asosiy turlari haqida batafsil ma’lumot keltirilgan.

Bir qurilma tarkibiga kiruvchi va bir turdagi mikroamallarni bajaruvchi funksional tugunlar ko'p hollarda funksional bloklarga birlashadi. Arifmetik-mantiqiy blok, xotira bloki, boshqaruv bloki va boshqalar funksional bloklarga misol bo'ladi. Raqamli sxemalar funksional bloklarining asosiy turlari VII va VIII boblarda batafsil keltirilgan.

Raqamli qurilmalar tugunlari va bloklari ikki sinfga bo’linadi: kombinatsion va ketma-ketli. Kombinatsion tugunlar va bloklar xotiraga ega emas, ketma-ketli tugunlar va bloklar esa xotira elementlariga ega.

Kombinatsion sxemalarda chiqishdagi signal mazkur vaqtda kirishga berilayotgan mantiqiy signallar kombinatsiyasiga aynan mos keladi. Shu sababli, bu turdagi sxemalarga xotira zarur emas.

Funksional tugun va bloklar sodda mantiqiy amallarni bajaradigan elektron sxemalarda tuziladi. Bu sxemalar negiz mantiqiy elementlar deb ataladi. Raqamli sxemalarda turli mantiqiy funksiyalarni amalga oshirish uchun minimal element bazis (yoki baza) deb ataluvchi mantiqiy elementlar majmuasiga ega bo’lish yetarli hisoblanadi.

Minimal element bazislar:

- biri HAM, ikkinchisi esa EMAS amalini bajaruvchi ikki turdagi mantiqiy elementlar majmuyi;

- biri YOKI, ikkinchisi esa EMAS amalini bajaruvchi ikki turdagi mantiqiy elementlar majmuyi;

- YOKI-EMAS (EMAS -YOKI) amalini bajaruvchi Pirs mantiqiy elementlar majmuyi;

- HAM - EMAS amalini bajaruvchi Sheffer mantiqiy elementlari majmuyi.

Amalda elementlar va boshqalar nomenklaturasini qisqartirish maqsadida HAM -EMAS yoki YOKI - EMAS amallarni bajaruvchi element bazasidan foydalaniladi. Lekin faqat minimal bazis elementlaridan foydalangan holda raqamli tizimni shakllantirish qurilmaning murakkablashib ketishiga olib keladi.

2.1-rasm. YOKI -EMAS elementi asosida HAM (a), YOKI (b) va EMAS (d) mantiqiy amallarining shakllanishi.

U holda tizim parametrlarini yaxshilash maqsadida, HAM -EMAS yoki YOKI-EMAS minimal bazis elementlaridan tashqari, HAM -YOKI-EMAS, HAM, YOKI, istisnoli YOKI va boshqa amallarni bajaruvchi sxemalar ham qo'llaniladi.

Minimal element bazisimantiqiyelementlarningfunksionalto‘liqtizimihisoblanadi.Ya’ni minimal bazismantiqiyelementlarimajmuyiixtiyoriymurakkablikdagimantiqiysxemanishakllantirishgaimkonberadi.

Shukabio'zgarishlarniquyidagimisoldako'ribchiqamiz.Deylik, HAM -EMAS elementlariyordamidaquyidagiamalnibajaradigankombinatsionsxemanishakllantirishtalabetilayotganbo'lsin:

(5)

Kombinatsiontugunelektrsxemasisintezi.Sintezdeganda, bosilbo'lganblok-sxemaelementlariniqulaybo‘lgantayyormikrosxemalarbilanalmashtirishtushuniladi. Bundatexnikvazifagaengmoskeladigansxemalartanlanadi.

Demultipleksorbirkanaldanqabulqilinganma’lumotlarnibirnechaqabulqilgichlargataqsimlashvazifasini, ya’nimultipleksiyalashgateskaribo’lganamalnibajaradi.Qabulqilgichraqami (aktivlashtirilganchiqish) uningboshqaruvkirishlarigaberilgankodkombinatsiyasibilananiqlanadi.Demultipleksorumumanolgandabittama’lumotkirishi, n ta adreskirishiva M=2ⁿchiqishgaega. Misoltariqasida «1 dan 4 ga» demultipleksoriningtuzilishuslubiniko'ribchiqamiz (S₀,S₁, ikkitaadreschiqishiva Q₀ - Q₃, to'rttachiqish). Ko'rinibturibdiki, agar ma’lumot M chiqishlvniyalaridanbirigayo'nalganbo‘lsa u holdaqolganchiqishliniyalaridamantiqiynolushlabturiladi. «1 dan 4ga» demultipleksorininghaqiqiylikjadvalikeltirilgan.