2-Mavzu: Kesish jarayonining turlari va asosiy elementlari

---

2-Mavzu: Kesish jarayonining turlari va asosiy elementlari
. 
Reja: 
1.Kesish jarayonining turlari. 
2.Kesish jarayonidagi harakat xillari. 
3.Kesish jarayonining asosiy elementlari
. 
Tayanch so’zlar va iboralar:
kesib ajratish,kesib olish,qirindi ajratish 
,asosiy ,muhim yordamchi va surish harakatari,kesish tezligi,surish kattaligi,kesish 
chuqrligi, krsiluvchi qatlam qalinligi va eni,qirindining hajmi. 
Kesish jarayonining uchta asosiy turi bor. 
Kesib ajratish
. Kesish jarayonining bu turi pona shaklidagi asbob bilan 
bajariladi, bunda material ikki bo’lakka bo’linadi.(3-rasm,a) 
Kesib 
olish
. 
Bu 
holda kesish jarayoni 
ikkita kesuvchi asbob 
vositasida 
amalga 
oshiriladi va bunda ham 
material ikki bo’lakka 
bo’linadi (3-rasm,b). 
Qirindi 
ajratish
. 
Bunda kesish jarayoni 
har xil kesuvchi asboblar 
yordamida zagatovka sirtidan materialning ma’lum qatlamini qirindi tarzida ajratib 
olishdan iborat (3-shakl,v). 
Kesishning yuqorida ko’rib o’tilgan uchala turida asbobning kesuvchi qirrasi 
kesish jarayonida nisbiy harakat qiladi. 
Birinchi holda 
ta’sir ettiriladigan kuch kesuvchi asbob tanasidan o’tib, 
o’tkirlik burchagi β ni teng ikkiga bo’ladi, buning natijasida tig’ning ikkala 
yuzasiga qariyb bir xil nagruzka tushadi, bunda qirindi hosil bo’lmaydi. 
Ikkinchi holda
kesish kuchi asbobning yuzalaridan biri bo’ylab o’tadi va 
kesish kuchlanishi hosil qiladi, bunda ham qirindi hosil bo’lmaydi. 
Uchinchi holda
kesish kuchi asbobning oldingi yuzasiga tushadi. Buning 
natijasida esa materialning ma’lum qavati qirindi tarzida ajraladi. 
Turli-tuman kesish asboblari yordamida metallni kesish usullari hilma-xil 
bo’lishiga qaramay, ularning hammasida, amaliy jihatdan olganda, asbobning ish 
qismi kesilayotgan materialni bo’laklarga ajratish yoki materialning muayyan 
qismini qirindi tarzida kesib olish maqsadida shu material tanasiga botiriladigan 
ponadan iborat bo’ladi. 
Ishlov berilayotgan yuzadan qirindi kesib olish natijasida aniqlikning tegishli 
klassiga muvofiq keladigan yuzali, xilma-xil shakldagi detallar hosil bo’ladi. 
Materiallarni kesib ishlash jarayonida kesuvchi asbob zagatovkaga botib, 
unga nisbatan yoki aksincha, zagatovkani keskichga nisbatan harakatlanishi 
natijasida ma’lum qalinlikdagi metall qatlami qirindi tarzida yo’niladi. Metall 

---


мин
м
Дn
/
1000



kesuvchi stanoklarda zagatovkadan qirindini yo’nish bilan detall tayyorlash 
usulining asoslariga – yo’nish, randalash, parmalash, frezalash, jilvirlash, 
pratyajkalash va boshqa jarayonlar kiradi.
Metallarni kesib ishlash usullarining sxemalari bilan tanishib chiqar 
ekanmiz, bu jarayonlar bir necha oddiy harakatlarning qo’llanishidan tashkil 
topganligini ko’ramiz.
Masalan, tokorlik stanogida qirindini ajratish uchun zagatovkaning aylanma 
harakati bilan keskichning unga nisbatan ilgarilanma harakati qo’shiladi.
Metallarni kesib ishlashning hamma usullariga oid harakatlar asosiy va 
yordamchi harakatlarga bo’linadi. 
Asosiy harakat esa o’z navbatida muhim va surish harakatiga ajratiladi.