2-Мавзу: Жисмоний фазилатларни ривожлантириш

Кардиё-(реперативное)нафас олиш тизими-танадаги кислородни узатиш
Кардиё нафас олиш тизими кислород, ёқилғи ва озуқа моддаларини иш мушакларига этказиб бериш учун жавобгардир. Бундан ташқари, мушаклардан парчаланиш маҳсулотларини олиб ташлаш учун ҳам ишлатилади. Тизим ўпка, юрак, қон томирлари ва қонни ўз ичига олади.
Ўпка-қонга кислород етказиб бериш
Кислородли ҳаво бурун ва оғиз орқали ўпкага киради. Ўпкада кислород ҳаводан қонга ўтади. Тана дам олганда, ҳар бир дақиқада 10 литр ҳаво нафас олади. Оғир машқларни бажариш вақтида бу даража дақиқада 120– 150 литрга етиши мумкин. Бурун орқали кирадиган максимал ҳаво миқдори дақиқада 50 литр. Синфлар давомида энгил атлетика турларининг кўпчилиги оғиз орқали нафас олишлари керак.
Юрак-ҳаёт насоси.
Юрак кеча ва кундуз ишлайди, бутун организм учун қонни тортиб етказиб беради. Бу туғилишдан олдин ва ўлимга қадар ишлашни бошлаган ҳеч қачон тўхтамайдиган мушаклардан ташкил топган катта насосдир. Ҳар бир юрае мушакларнинг қисқариши юрак уриши деб аталади. Машқларни бажараётганингизда мушаклар кўпроқ кислородга муҳтож, шунинг учун мушаклар кислород билан бойитилган қонни кўпроқ қон билан тўлдириш учун юрак тез-тез урилади. Бундай юрак уриши тезлиги дам олиш даражасидан максимал даражага қадар давом этади, бу маълум бир шахсга қараб ўзгаради ва дақиқада 200 дан ортиқ бўлиши мумкин. Юрак тезлиги билагида ёки бўйнининг маълум бир жойида юрак уриш тезлигини ўлчаш орқали энг яхши ҳис этилади. Машғулотлар нафақат юрак тезлигини оширишга, балки юракнинг ҳажмини оширишга ҳам таъсир қилади, шунинг учун у ҳар бир зарба билан кўпроқ қон қуйиши мумкин. Машғулотлар юрак мушагининг ҳажмини, зичлигини ва кучини, шунингдек, юрак ичидаги камералар ҳажмини оширади. Шундай қилиб, юрак каттароқ ва кучлироқ бўлади.

Қон томирлари ва қон
Қон ва қон томирлари деб номланган трубкачалар тармоғи орқали ўтади. Артериялар қонни юракдан олиб борадиган қон томирлари. Артериялар тананинг барча тўқималарига кириб борадиган майда майда томирларга бўлинади, шунда ҳар бир ҳужайра қон таъминоти манбасига яқин бўлади. Барча моддалар ҳужайраларга капиллярлар орқали киради ва парчаланадиган маҳсулотлар қонга капиллярлар орқали киради. Капиллярлар бирлашиб, қонни юракка қайтарадиган томирларни ҳосил қилади. Жисмоний машқлар мушакларда майда томирлар сонини кўпайишига таъсир қилади, яъни улар янада самарали ишлаши мумкин.
Қон бутун танада кимёвий моддалар ва бошқа моддаларни олиб юради. Шунинг учун қон ва у орқали ўтадиган томирлар транспорт тизими деб аталади.