2-Mavzu. Ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojlar va uning qondirilishi

QONDIRILISH XARAKTERI VA DARAJASIGA KO`RA:
EHTIYOJLARNING TURLARI VA TARKIBI,ULARNING QONDIRILISH DARAJASI.
Yakka yoki individual tarzda qondiriladigan ehtiyojlar.
Jamoa yoki guruhlar darajasida qondiriladigan ehtiyojlar.
Umumjamiyat miqyosida qondiriladiganehtiyojlar.
Ehtiyojlarni qondirish vositalarining ashyoviy-buyum shakliga ko`ra:

• Moddiy ehtiyojlar-moddiy ko`rinishga ega bo`lib,kishilarning ular bilan ta`minlanishi hayot kechirishining birlamchi shartidir.Bular hayotiy zarur vositalar(oziq-ovqat,turar-joy )ni o`z ichiga oladi.
• Ijtimoiy ma`naviy va madaniy-maishiy ehtiyojlar-asosan xizmatlar shaklida qondirilib,insonning ahloqiy, ma`naviy,madaniy va jismoniy kamol topishiga xizmat qiladi.

Qondirish usuliga qarab:

• Bevosita qondiriladigan ehtiyojlar-kishilar tomonidan to`q`ridan-to`q`ri iste`mol qilinadigan tovarlar va xizmatlarga bo`lgan ehtiyojlar.
• Bilvosita qondiriladigan ehtiyojlar-bu ishlab chiqarish maqsadlari uchun iqtisodiy resurslarga bo`lganehtiyojlar.

Moddiy ehtiyojlarni iqtisodiy ehtiyojlar deb atash mumkin. Ular biz turli xil iqtisodiy foyda olishni xohlayotganimizda ifodalanadi. O'z navbatida, iqtisodiy manfaatlar - bu moddiy va nomoddiy ob'ektlar, aniqrog'i, bu ob'ektlarning iqtisodiy ehtiyojlarni qondira oladigan xususiyatlari. Iqtisodiy ehtiyojlar ning asosiy toifalaridan biridir iqtisodiy nazariya.
Insoniyat paydo bo'lishida odamlar iqtisodiy ehtiyojlarini tabiatning tayyor ne'matlari hisobiga qondirdilar. Keyinchalik ehtiyojlarning katta qismi tovar ishlab chiqarish orqali qondirila boshlandi. V bozor iqtisodiyoti iqtisodiy tovarlar sotib olinadigan va sotiladigan joylarda ular tovarlar va xizmatlar deb ataladi (ko'pincha faqat tovarlar, mahsulotlar, mahsulotlar).
Insoniyat shunday tuzilganki, uning iqtisodiy ehtiyojlari odatda mahsulot ishlab chiqarish imkoniyatlaridan oshib ketadi. Ular hatto ehtiyojlarni oshirish qonuni (prinsipi) haqida gapirishadi, ya'ni ehtiyojlar mahsulot ishlab chiqarishdan tezroq o'sadi. Buning sababi shundaki, ba'zi ehtiyojlar qondirilsa, boshqalari darhol paydo bo'ladi.
Shunday qilib, an'anaviy jamiyatda uning ko'p a'zolari tajribaga muhtoj, birinchi navbatda muhim mahsulotlar. Bular asosan oziq-ovqat, kiyim-kechak, uy-joy va asosiy xizmatlarga bo'lgan ehtiyojlardir. Biroq, hatto o'n to'qqizinchi asrda ham. Prussiyalik statistik Ernest Engel sotib olingan tovar va xizmatlar turi bilan iste'molchilarning daromad darajasi o'rtasida bevosita bog'liqlik borligini isbotladi. Uning amaliyot bilan tasdiqlangan bayonotlariga ko'ra, daromadlarning mutlaq miqdori ortishi bilan eng zarur tovarlar va xizmatlarga sarflangan ulush kamayadi, kamroq zarur bo'lgan mahsulotlarga xarajatlar ulushi esa ortadi. Birinchi ehtiyoj, bundan tashqari, kunlik, oziq-ovqatga bo'lgan ehtiyoj. Shunung uchun Engel qonuni daromadning oshishi bilan ularning oziq-ovqat mahsulotlarini sotib olishga ketadigan ulushi kamayib borishida va daromadning boshqa tovarlarni (ayniqsa xizmatlar) sotib olishga sarflanishida o'z ifodasini topadi. muhim bo'lmagan mahsulotlar.
Oxir-oqibat shunday xulosaga kelamizki, agar iqtisodiy ehtiyojlarning o'sishi iqtisodiy tovarlar ishlab chiqarishdan doimiy ravishda oshib ketsa, bu ehtiyojlar butunlay to'yib bo'lmaydigan, cheksizdir.
Yana bir xulosa shundaki, iqtisodiy manfaatlar cheklangan (kamdan-kam hollarda, iqtisodiy nazariya terminologiyasida), ya'ni. ularga kamroq ehtiyoj bor. Bu cheklash iqtisodiy tovarlar ishlab chiqarish ko'pchilikning cheklangan zahiralariga duch kelganligi bilan bog'liq Tabiiy boyliklar, ishchi kuchining tez-tez tanqisligi (ayniqsa malakali), ishlab chiqarish quvvati va moliyasining etarli emasligi, ishlab chiqarishni yomon tashkil etish holatlari, muayyan tovarni ishlab chiqarish uchun texnologiya va boshqa bilimlarning etishmasligi. Boshqacha aytganda, iqtisodiy ne’matlar ishlab chiqarish iqtisodiy resurslarning cheklanganligi sababli iqtisodiy ehtiyojlardan orqada qolib ketadi.
E`tiboringiz uchun raxmat !