2-mavzu: Fe’l. Fe’lning grammatik xususiyatlari. Fe’l nisbatlarining grammatik ma’nosi va shakllari. Fe’lning vazifadosh shakllari ma’lum bir sintaktik vazifa bajarishga mos shakllari: sof fe’l, harakat nomi

Bo‘lishli va bo‘lishsiz fe’llar

• 
  B o‘l i sh l i fe’llar bajarilgan, bajarilayotgan va bajariladigan harakatni ifodaslaydi: yozdi, yozyapti, yozmoqchi.
  
• 
  B o‘ l i sh s i z fe’llar bajarilmagan, bajarilmayotgan, bajarilmaydigan harakatni bildiradi: yozmadi, yozmayapti, yozmoqchi emas. Bo‘lishsiz fe’llar fe’l negiziga -ma qo‘shimchasini qo‘shish, fe’llardan keyin emas, yo‘q so‘zlari keltirish, fe’llardan oldin na so‘zini keltirish yoki ohang yordamida hosil qilinadi: Yozgani yo‘q. Na yozdi, na o‘qidi. Boradi, boradi-ya! (bormaydi).
  

 

O‘timli va o‘timsiz fe’llar

O‘timli fe’llar tushum kelishigidagi so‘zlarga bog‘lana oladigan fe’llardir: o‘qidi (kitobni), yozdi (xatni).

O‘timsiz fe’llar esa tushum kelishigidagi so‘zlarga bog‘lana olmaydigan fe’llardir: yugurdi, bordi, turdi, o‘tirdi.
Talabalarning mustaqil izlanishlari uchun topshiriqlar

• 
  Badiiy asarlardan fe’l,bo‘lishli va bo‘lishsiz fe’llar,o‘timli va o‘timsiz fe’llarga doir misollar to‘plab, tahlil qilish.
  
• 
  Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatida berilgan darsliklardan fe’l,bo‘lishli va bo‘lishsiz fe’llar,o‘timli va o‘timsiz fe’llar bo‘yicha berilgan ma’lumotlarni konspektlashtirish.
  

SAVOL VA TOPSHIRIQLAR:

1. 
   Fe‘llardagi o’timli-o’timsizlik haqida ma‘lumot bering.
   
2. 
   Fe‘llarnnig LMGlari va uning markaziy leksemalarini sanang.
   
3. 
   Fe‘l yasalish qoliplari haqida gapiring.
   
4. 
   Fe‘lning tasniflovchi lug’aviy shakllari xususida ma‘lumot bering.
   
5. 
   Nisbat shakllarining so’z yasalishi, lug’aviy shakl yasalishi va sintaktik shakl yasalishiga munosabatini yoriting.
   
6. 
   Nisbat shakllarining sintaktik qurshovga ta‘siri haqida gapiring.
   
7. 
   Fe‘lning vazifa shakllari, sifatdosh, ravishdosh, harakat nomi shakllarining lug’aviy-sintaktik shakllik xususiyatini yoriting.
   
8. 
   Fe‘llarning egalik, kelishik shakllariga munosabati haqida to’xtaling.
   
9. 
   Harakat tarzi shakllarining yasalish qoliplari, sintaktik qurshovga ta‘siri va lug’aviy ma‘noni modifikatsiyalashi xususida ma‘lumot bering.
   

Fe‘llarda zamon, mayl, shaxs-son, tasdiq/inkor shakllarining voqelanishi xususida fikrlaringizni bayon qiling.