2-мавзу. Фалсафий тафаккур тараққиёти босқичлари: Шарқ фалсафаси

Жайнизм (ҳинд “жанна” - ғолиб) – э.а. 1 минг йиллик ўрталарида юзага келган диний фалсафий оқим. Асосчиси Вардхамана, таҳаллуси Жинна ва Махавара. Манбаи “Жайна сутра” (“Жайна афоризмлари”). Олам асосида материя ва жон ятади. Инсоннинг асосий мақсади ташқи оламнинг ҳукмронлигидан қутилиш ва ўз камолига эришишдир. Инсон табияти ҳам моддий ҳам рухийдир. Жон бир вақтнинг ўзида нафис жон (Жива) ва дағал материя (ажива) борлигидан иборат. Инсоннинг жони (живаси) қандай бўлса, ўзи ҳам шундай бўлади. Жайнизм – дин, 3 млн киши эътиқод қилади. Жайнизм моддийлик ва маънавийликни, объектив ва субъективликни, табиийлик ва ижтимоийликни мужассамлаштиради.
Жайнизм борлиқни иккига – тирик ва нотирик дунёга бўлади. Нотирикка моддийлик киради, улар бўлинмас майда заррачалардан туради. Макон, вақт, ҳаракат ҳам нотирик.
Тирик табиятга жон киради. Унинг асосий хусусияти онглиликдир. Онглилик турли жонда турлича. Жоннинг имкониятлари чексиз. Тана жон имкониятларини эҳтирослар билан чеклаб қуяди. Шунинг учун ҳақиқий билим жонга танадан холос бўлишига ёрдамлашиши керак.
Чарвака – локаята, луғавий маъноси бўйича “Чарвака” – тўрт унсур, “Лока” – бу дунё, яъни моддий дунё деганни билдиради. Бу фалсафий мактаб асосчиси донишманд Брихаспатидир (э.авв. VII аср). Бу икки талимот мазмуни бир бўлгани учун “чарвака-локаята” деб атала бошлаган. Олам асосида тўрт унсур – сув, ҳаво, тупроқ, ўт ётади. Биз яшаб моддий дунёдан бошқа дунёлар йўқ. Инсон ўлса, унинг жони ҳам ўлади. Танадан ташқарида жон йўқ.