2-mavzu. Dunyo fizik qiyofasining zamonaviy elementlari

2.2.Fazo va vaqt

Fazo va vaqtning o‘zaro bog‘liqligi tufayli ularni bir-biridan mustaqil bo‘lgan uch o‘lchovchli fazo va bir o‘lchovli vaqtga ajratib mulohaza yuritish mumkin emas. Shuning uchun to‘rt o‘lchovli fazoda sodir bo‘layotgan voqea x,y,z koordinatalar bilan xarakterlanuvchi nuqta tarzida ifodalanadi. Bu nuqtani dunyoviy nuqta deb ataladi.

, (1)

fazoviy masofa bilan sodir bo‘lib turgan paytda esa t = t₂ t₁ vaqt oralig‘i bilan farqlanadi.

Tabiiyki, fazosimon intervali bilan ajratilgan voqealar bir-biri bilan sabab va natija munosabatida bo‘lishlari mumkin emas.

. (2)

S mavhum kattalik bo‘lganda uni vaqtsimon interval deb ataladi

fazosimon va vaqtsimon intervallar oralig‘idagi bunday chegaraviy hol amalga oshganda r = Ctbo‘ladi.

Ikki voqea orasidagi intervalning qiymati barcha inersial sanoq sistemasida bir xil, ya’ni Lorens almashtirishlariga nisbatan invariantdir. Bunga ishonch hosil qilish uchun yuqoridagi zikr qilingan ikki voqea orasidagi intervalni k inersial sanoq sistemasidagi qiymatini hisoblaylik:

, (3)

, , u' = u, z' = z. (4)

ifodalarni yoza olamiz. Ularni (3) ga qo‘yib, uncha murakkab bo‘lmagan o‘zgartirishlardan sung

ni hosil qilamiz. Bu ifodaning o‘ng tomoni





ifodaning o‘ng tomoniga aynan teng. Shuning uchun S = S'. Demak, ikki voqea orasidagi interval bir inersial sanoq sistemasidagi unga nisbatan to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanayotgan ikkinchi sanoq sistemasiga o‘tishga nisbatan invariant ekan. Bu esa, o‘z navbatida, vaqt va fazo o‘zaro bog‘liqligi, to‘rt o‘lchovli fazo-vaqt tushunchasi asosli ekanligidan dalolat beradi.