2-мавзу. Дт сифатини асосий тушунчалари ва характеристикалари

Сифат категорияси ҳақида гапирганда, бу биринчи навбатда фалсафий категория эканлигини, бу унинг моҳиятини белгилашни, объект мавжудлигидан ажралмаслигини англатишини, бунинг натижасида айнан шу нарса эканлигини ва бошқа объект эмаслигини унутмаслик керак. Ҳақиқий ва когнитив контекстга қараб, объект, гўё, турли томонларида, фазилатларида намоён бўлади. Масалан, инсон шифокор, социолог, ёзувчи, анатомик, психолог, ҳуқуқни муҳофаза қилиш идоралари вакили учун унинг турли хил сифат жиҳатлари сифатида ишлайди ... Объектнинг сифат категорияси унинг индивидуал хусусиятлари билан чегараланмайди. У объектнинг муҳим хусусиятларининг функционал бирлиги, унинг ички ва ташқи аниқлиги, нисбий барқарорлиги, бошқа нарсалардан фарқи ёки уларга ўхшашлиги учун яхлит характеристикани ифодалайди. Объектнинг сифат жиҳатидан аниқлиги биринчи навбатда унинг тузилишига, яхлитлик элементлари орасидаги боғланиш хусусиятига, шунингдек, унинг элементлари таркибига боғлиқ.
Иқтисодий жиҳатларни ҳисобга олган ҳолда, аниқроғи маҳсулот сифати ҳақида гапириш керак, бу истеъмолчининг маҳсулот хусусиятлари ва унинг сифат кўрсаткичларининг индивидуал ва ижтимоий кутишларга, мажбурий стандартларга мувофиқлиги даражасини танқидий баҳолаш сифатида тушунилиши керак. унинг мақсади.
Маҳсулотлар фойдали хусусиятларга эга бўлган, маълум бир жойда маълум бир вақт ичида олинган ва истеъмолчилар ўзларининг ижтимоий ва шахсий эҳтиёжларини қондириш учун фойдаланишга мўлжалланган фойдали хусусиятларга эга бўлган моддийлаштирилган натижалар сифатида қаралади. Маҳсулот сифати “маҳсулот хусусияти” ва “маҳсулотнинг фойдалилиги” тушунчалари билан боғлиқ (1-расм).

1-расм. Маҳсулотларнинг сифати, хусусиятлари ва фойдалилиги

тушунчалари ўртасидаги боғлиқлик.
Хусусият – ушбу хусусиятларнинг истеъмолчи учун аҳамиятини баҳоламасдан объектнинг объектив томонларини белгилайди (масалан, маҳсулотнинг техник даражаси, маҳсулотнинг ишончлилиги), фойдалилик эса – бу маълум бир истеъмолчига фойда келтириш ва эхтиёжларини қондириш қобилиятидир.
“Сифат” тушунчасининг кўплаб таърифлари мавжуд бўлиб, улар моҳиятан мижозлар талабларини жавоб бера оладиган ва уни қўллаш натижасида истеъмолчининг эхтиёжларини қондира оладиган маҳсулотлар ёки жараёнларнинг техник, технологик ва эксплуатацион хусусиятлари тўпламидир.
ХСТ (International Organization for Standardization – ISO, Халқаро Стандартлаштириш Ташкилоти) нуқтаи назаридан сифат – бу маҳсулотнинг, жараённинг ёки хизматнинг белгиланган ёки кўзда тутилган эҳтиёжларини қондириш қобилиятини таъминловчи хусусиятлари ва характеристикаларининг умумийлиги.
Электротехника ва электроника муҳандислари институти IEEE (Institute of Electrical and Electronics Engineers) бироз бошқача таърифни тақдим этади: дастурий таъминот сифати – бу керакли хусусиятларнинг комбинациясига эга бўлиш даражаси.
Aммо ўқув фанини ўрганаётганда аниқ бир фикрга келиш зарурлиги сабабли, тушунчамиз учун энг кенг қамровли ва мос таърифга тўхталиб ўтамиз: дастурий таъминот сифати – бу дастурий таъминотнинг, фойдаланувчи мўлжалланган мақсадга мувофиқ эҳтиёжларини қондириш қобилиятини тавсифловчи хусусиятлар тўпламидир.
Дастурий таъминот сифати бир қатор хусусиятлар билан таъминланади. Дастурнинг хусусиятлари – бу дастурга объектив равишда хос бўлган, унинг ҳаётий циклида (ривожланиши, қўлланилиши, сақланиши) намоён бўладиган хусусиятлардир.
Ҳар бир хусусиятга дастурий таъминотнинг бир ёки бир нечта характеристикаларига мос келади.
Дастурнинг характеристикаси – бу дастурга хос бўлган алоҳида ўлчовли омилнинг намоён бўлишини акс эттирувчи тушунча. Бошқача қилиб айтганда, хусусият – бу хусусиятнинг аниқ ва ўлчанадиган атрибутидир. Дастурнинг бир ёки бир нечта хусусиятларини ўлчаш (ёки баҳолаш) маълум бир хусусият дастурга қанчалик тегишли эканлиги ҳақида фикр беради.
Барча сифат компонентларни таҳлил қилиш манфаатдор томонларнинг, ҳам бажариладиган жараённинг ички иштирокчилари (in-process stakeholder), ҳам жараён фойдаланувчилари (end-of-process stakeholders) жавобгарлигини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилиши керак. Бу дастурий таъминотнинг ўхшаш ёки ҳатто бир хил хусусиятларини ишлаб чиқувчилар ва истеъмолчилар томонидан бироз бошқача йўллар билан баҳоланиши мумкинлиги билан боғлиқ.
Стандартларга мувофиқ, сифатни таъминлаш – бу маҳсулот ёки жараёнларнинг маълум сифат талабларига жавоб беришини таъминлаш учун зарур бўлган режалаштирилган ва мунтазам равишда амалга ошириладиган тадбирлар мажмуидир. Ушбу қоидани амалга ошириш учун сифат тизимлари мўлжалланган бўлиб, уларнинг ҳар бири умумий сифат бошқарувини амалга оширишни таъминлайдиган ташкилий тузилмалар, вазифалар, процедуралар, жараёнлар ва манбалар тўпламини ўз ичига олади.
Якуний маҳсулотнинг сифати дастурлаш тизимларини лойиҳалашга тегишли бўлган кўплаб илмий талаб қиладиган технологиялар муваффақиятининг ҳал қилувчи омили ҳисобланади. Дастурлаш тизимларининг ГОСТ 28806-90 Давлатлараро стандартига мувофиқ сифати – “дастурий таъминот воситасининг унинг мақсадига мувофиқ белгиланган ёки кўзда тутилган эҳтиёжларни қондиришга яроқлилигини аниқлайдиган хусусиятлари тўплами” деб таърифланади.
Дастурий воситалар учун қўлланиладиган сифатни таъминлаш тизими – бу дастурий таъминот комплексларини лойиҳалаштиришда, ишлаб чиқишда ва уларга хизмат кўрсатишда иштирок этиш, минимал ёки рухсат этилган хажимда ресурслар сарфланиши орқали, уларга мижозларнинг ва истеъмолчиларнинг аниқ эҳтиёжларини қондиришни таъминлайдиган хусусиятларни беришда, корхона бошқаруви ва ижро этувчи бўлимларини ташкил этиш усуллари ва воситаларининг тўпламидир.
Юқори сифат талабларига эга бўлган мураккаб дастурий таъминот тизимлари учун бундай тизимларни лойиҳалаш, ишлаб чиқиш ва қўллаш, асосий маҳсулот – дастурий таъминот комплексларининг бутун ҳаёт цикли жараёнига (ҲЦ) ҳамроҳ бўлиши керак. Объектлар ёки жараёнларнинг ҳақиқий ва талаб қилинадиган сифат кўрсаткичлари ўртасидаги фарқлар нуқсонлар ёки хатолар деб таснифланади ва ўлчанган сифат қийматларини ўзгартириш бўйича қарорларни қабул қилиш ва амалга ошириш учун асосий рағбат ҳисобланади. Бунинг учун иқтисодий ва ахлоқий сабаблар, шунингдек, раҳбарларнинг иродаси, ижрочилар ташкилоти, сифатни бошқариш усуллари ва технологияси талаб этилади.