2-мавзу. Бухгалтерия баланси, унинг тузилиши ва мазмуни


Mablag‘lar manbalari (passiv)



Download 2,32 Mb.
bet5/5
Sana31.12.2021
Hajmi2,32 Mb.
#220154
1   2   3   4   5
Bog'liq
2. Бухгалтерия баланси

Mablag‘lar manbalari (passiv)
  • Ustav kapitali
  • Qisqa muddatli qarzlar
  • Kelgusi xarajatlar va to‘lovlar uchun zaxiralar
  • Rezerv kapital
  • Uzoq muddatli qarzlar
  • O‘z mablag‘lari manbalari
  • Majburiyatlar
  • Qo‘shilgan kapital
  • Sotib olingan
  • xususiy aktsiyalar
  • Taqsimlanmagan foyda
  • Maqsadli tushumlar
  • Aktiv
  • Summa
  • Passiv
  • Summa
  • Asosiy vositalar
  • 1 200 000
  • Ustav kapitali
  • 1 250 000
  • Tovar-moddiy zahiralar
  • 600 000
  • Taqsimlanmagan foyda
  • 450 000
  • Hisob-kitob schyoti
  • 750 000
  • To‘lanadigan schyotlar
  • 848 750
  • Kassa
  • 10
  • Byudjetga qarzlar
  • 1 260
  • Balans
  • 2 550 010
  • Balans
  • 2 550 010
  • Hisobot davrining boshida korxona quyidagi (qisqartirilgan) balansga ega.
  • Birinchi tur o‘zgarish. Bu toifa (tip, tur)ga kiruvchi muomalalar tasirida balansning aktiv qismida o‘zgarish sodir bo‘lib, xo‘jalik operatsiyasi natijasida bir modda ko‘payadi va boshqa bir modda shu summaga kamayadi. Balansning umumiy summasi esa o‘zgarmaydi.
  • Misol: ishchi va xizmatchilarga ish haqi berish uchun hisob-kitob schyotidan kassaga 50 000 ming so‘m pul olib kelindi. Kassa schyoti 50 000 ming so‘mga ko‘payishi, hisob-kitob schyoti esa 50 000 ming so‘mga kamayishi sodir bo‘ladi.
  • Aktiv
  • O‘zgarish
  • Summa
  • Passiv
  • Summa
  • Asosiy vositalar
  • 1 200 000
  • Ustav kapitali
  • 1 250 000
  • Tovar-moddiy zahiralar
  • 600 000
  • Taqsimlanmagan foyda
  • 450 000
  • Hisob-kitob schyoti
  • -50000
  • 700 000
  • To‘lanadigan schyotlar
  • 848 750
  • Kassa
  • +50000
  • 50 010
  • Byudjetga qarzlar
  • 1 260
  • Balans
  • 2 550 010
  • Balans
  • 2 550 010
  • Birinchi operatsiyadan keyin balans quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi.
  • (ming so‘m)
  • Ikkinchi tur o‘zgarish. Sodir bo’lgan muomala balansning passiv qismidagi moddalarga ta’sir ko‘rsatib, xo‘jalik operatsiyasi natijasida bir moddaning ko‘payishi va boshqa bir moddaning shu summaga kamayishi tushuniladi. Balansning umumiy summasi o‘zgarmaydi.
  • Misol: taqsimlanmagan foydaning bir qismi 25 000 ming so‘m ustav kapitalini oshirishga yo‘naltirildi. Taqsimlanmagan foyda schyoti 25 000 ming so‘mga kamayishi, ustav kapitali schyoti esa 25 000 ming so‘mga ko‘payishini aks ettiriladi.
  • Aktiv
  • Summa
  • Passiv
  • O‘z-garish
  • Summa
  • Asosiy vositalar
  • 1 200 000
  • Ustav kapitali
  • +25000
  • 1 275 000
  • Tovar-moddiy zahiralar
  • 600 000
  • Taqsimlanmagan foyda
  • -25000
  • 425 000
  • Hisob-kitob schyoti
  • 700 000
  • To‘lanadigan schyotlar
  • 848 750
  • Kassa
  • 50 010
  • Byudjetga qarzlar
  • 1 260
  • Balans
  • 2 550 010
  • Balans
  • 2 550 010
  • Ikkinchi operatsiyadan keyin balans quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi.(ming so‘m)
  • Uchinchi tur o‘zgarish. Bu toifa (tip)ga kiruvchi muomalalar balansning aktiv va passiv qismlarida sodir bo‘lib, xo‘jalik operatsiyasi natijasida balansning aktiv qismidagi bir moddaning ko‘payishi va balansning passiv qismidagi boshqa bir moddaning shu summaga ko‘payishi bilan balansning umumiy summasi ham shu summaga ko‘payadi.
  • Misol: mol etkazib beruvchilardan 35 000 ming so‘mga xom-ashyo materiallar olindi, lekin puli to‘lanmadi.
  • Balansning aktiv qismidagi xomashyo materiallar schyoti 35 000 ming so‘mga ko‘paydi, passiv qismidagi mol etkazib beruvchilarga to‘lanadigan schyotlar ham 35 000 ming so‘mga ko‘payadi.
  • Aktiv
  • O‘z-garish
  • Summa
  • Passiv
  • O‘z-garish
  • Summa
  • Asosiy vositalar
  • 1 200 000
  • Ustav kapitali
  • 1 275 000
  • Tovar-moddiy zahiralar
  • +35000
  • 635 000
  • Taqsimlanmagan foyda
  • 425 000
  • Hisob-kitob schyoti
  • 700 000
  • To‘lanadigan schyotlar
  • +35000
  • 883 750
  • Kassa
  • 50 010
  • Byudjetga qarzlar
  • 1 260
  • Balans
  • +35000
  • 2 585 010
  • Balans
  • +35000
  • 2 585 010
  • Uchinchi operatsiyadan keyin balans quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi.
  • (ming so‘m)
  • To‘rtinchi tur o‘zgarish. Balansning aktiv va passiv qismlarida sodir bo‘lib, xo‘jalik operatsiyasi natijasida balansning aktiv qismidagi bir modda va passiv qismida boshqa bir modda shu summaga kamayadi, balansning umumiy summasi ham shu summaga kamayadi.
  • Misol: hisob-kitob schyotidan mol etkazib beruvchilarga olingan xom-ashyo materiallar uchun 600 000 ming so‘m to‘landi.
  • Balansning aktiv qismidagi hisob-kitob schyoti 600 000 ming so‘mga kamaydi, passiv qismidagi to‘lanadigan schyotlar ham 600 000 ming so‘mga kamaydi.
  • Aktiv
  • O‘z-garish
  • Summa
  • Passiv
  • O‘z-garish
  • Summa
  • Asosiy vositalar
  • 1 200 000
  • Ustav kapitali
  • 1 275 000
  • Tovar-moddiy zahiralar
  • 635 000
  • Taqsimlanmagan foyda
  • 425 000
  • Hisob-kitob schyoti
  • -600000
  • 100 000
  • To‘lanadigan schyotlar
  • 635 000
  • Kassa
  • 50 010
  • Byudjetga qarzlar
  • -600000
  • 100 000
  • Balans
  • 1 985 010
  • Balans
  • 1 985 010
  • To‘rtinchi operatsiyadan keyin balans quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi.

Kirish balansi korxonaning tashkil topish paytida tuziladi. U korxona o‘z faoliyatini boshlayotgan boyliklar summasini belgilaydi. Kirish balansida ustav kapitali ta’sis hujjatlari bo‘yicha va unga doir badallar pul mablag‘lari, boshqa mol-mulk ko‘rinishida, aqliy mulk nomoddiy aktivlar ko‘rinishida aks ettiriladi.

  • Kirish balansi korxonaning tashkil topish paytida tuziladi. U korxona o‘z faoliyatini boshlayotgan boyliklar summasini belgilaydi. Kirish balansida ustav kapitali ta’sis hujjatlari bo‘yicha va unga doir badallar pul mablag‘lari, boshqa mol-mulk ko‘rinishida, aqliy mulk nomoddiy aktivlar ko‘rinishida aks ettiriladi.
  • Joriy balans korxona qonunchilik bilan belgilangan muddatda tuzilib turiladi.
  • Tugatish balansi korxona faoliyatini tugatish sanasida mol-mulk va uning manbalari holatini tavsiflash uchun tuziladi. Tugatish balansi asosida tugatish komissiyasi korxonaning tugatilish paytidagi kreditorlik va debitorlik qarzlari summasini belgilaydi, so‘ngra kreditorlar bilan hisob-kitob qiladi, keyin korxonani tashkil etish chog‘ida muassislar tomonidan ustav kapitaliga kiritilgan badallarni qaytaradi. So‘ngra korxona mol-mulkining qolganini uning muassislari o‘rtasida taqsimlaydi, ya’ni barcha uzil-kesil hisob-kitoblarni amalga oshiradi.

Tugatish balansida xo‘jalik sub’ektining aktivlari tugatish komissiyasi bahosida, ya’ni ular sotilishi mumkin bo‘lgan bahoda aks ettiriladi. Olinishi umidsiz qarzlar va zararlar tugatish balansiga kiritilmaydi.

  • Tugatish balansida xo‘jalik sub’ektining aktivlari tugatish komissiyasi bahosida, ya’ni ular sotilishi mumkin bo‘lgan bahoda aks ettiriladi. Olinishi umidsiz qarzlar va zararlar tugatish balansiga kiritilmaydi.
  • Bo‘lish balanslari yirik korxonaning bir necha mayda korxonalarga bo‘linish vaqtiga yoki shu korxonaning bir yoxud bir necha tarkibiy bo‘linmasini boshqa korxonaga berish vaqtiga tuziladi. Ba’zi hollarda bu balans berish balansi ham deb yuritiladi.
  • Birlashtirish balansi bir necha korxonalar bitta balansga birlashganida tuziladi.
  • Brutto-balans tartibga soluvchi moddalarni o‘z ichiga oluvchi balansdir. Vositalarning haqiqiy qiymatini (tannarxi yoki qoldiq qiymatini) aniqlashda summalar boshqa moddalar summalaridan chegiriladigan moddalar tartibga soluvchi moddalar deyiladi. Masalan, "Asosiy vositalar" summasidan "Asosiy vositalarning eskirishi" tartibga soluvchi modda summasi chegiriladi. Brutto-balansda ana shu tartibga soluvchi moddalar summasi balans yakuniy qiymatiga kiritiladi.
  • Netto-balans — qiymatidan tartibga soluvchi moddalar summasi chegirilgan balans bo‘lib, bunga tozalash deyiladi. O‘zbekistondagi barcha korxonalar netto-balans tuzadi, ya’ni balans yakuniga asosiy vositalar, qayta sotiladigan tovarlar esa tannarxi bo‘yicha kiritiladi.

Balansga qo‘yiladigan asosiy talablar quyidagilardir:

  • Balansga qo‘yiladigan asosiy talablar quyidagilardir:
  • Balansning to‘g‘riligi balansni tuzishda asoslanilgan hujjatlarning to‘laligi va sifati bilan ta’minlanadi. Agar hisobot davrida xo‘jalik faoliyatining barcha muomalalari o‘z vaqtida hujjatli rasmiylashtirilmagan yoki noto‘g‘ri rasmiylashtirilgan bo‘lsa, unda balans korxona ishining haqiqiy yakunini aks ettirmaydi. Buxgalteriya balansining har bir moddasi hujjatlar, buxgalteriya hisobvaraqlaridagi yozuvlar, buxgalteriya hisob-kitoblari va inventarlash bilan tasdiqlangan bo‘lishi kerak. Buxgalteriya balansi ma’lumotlarini qasddan buzish — niqoblash deyiladi. Balansni niqoblash qoida buzilishlarini yashirish maqsadida atayin va balansni tuzish bo‘yicha ayrim qoidalardan bexabarlik oqibatida bilmasdan qilingan bo‘lishi kerak.
  • Balansning realligi moddalar bahosining ob’ektiv voqelikka muvofiq kelishini anglatadi. Balansning "to‘g‘riligi" va "realligi" tushunchalarini bir-biriga aralashtirmaslik kerak. Balans to‘g‘ri, ammo noreal bo‘lishi mumkin, ya’ni balans ma’lumotlari hujjatlar asosida tuzilgan bo‘ladi va haqiqiy mavjud mablag‘larni ko‘rsatadi, ammo uning ayrim moddalari real hxshatni, masalan, asosiy vositalar — ma’naviy eskirganligi, debitorlik qarzini talab qilib olib bo‘lmasligi va shu kabilarni ko‘rsatmaydi.

Balansning yaxlitligi balansni yagona hisobga olish va baholash tamoyillari bo‘yicha tuzilishini, ya’ni korxonaning barcha tarkibiy bo‘linmalarida va tarmoqlarida buxgalteriya hisobi hisobvaraqlarining bir xildagi mazmuni, ularning korrespondentsiyasi va shu kabilar qo‘llanilishini anglatadi.

  • Balansning yaxlitligi balansni yagona hisobga olish va baholash tamoyillari bo‘yicha tuzilishini, ya’ni korxonaning barcha tarkibiy bo‘linmalarida va tarmoqlarida buxgalteriya hisobi hisobvaraqlarining bir xildagi mazmuni, ularning korrespondentsiyasi va shu kabilar qo‘llanilishini anglatadi.
  • O‘zbekistonda balanslar birligiga erishilgan, chunki O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi 2002 yil 27 dekabrda tasdiqlangan nizomga asosan buxgalteriya balansining yagona shakli qabul qilingan.

Balansning izchilligi har bir keyingi balans oldingi balansdan kelib chiqishi lozimligida ifodalanadi. Masalan, oldingi yil yakuniy balansi (yil oxiriga bo‘lgan ma’lumotlar) boshlang‘ich balansi bo‘lishi kerak, chunki hisobot yili oldingi yilning davomi hisoblanadi.

  • Balansning izchilligi har bir keyingi balans oldingi balansdan kelib chiqishi lozimligida ifodalanadi. Masalan, oldingi yil yakuniy balansi (yil oxiriga bo‘lgan ma’lumotlar) boshlang‘ich balansi bo‘lishi kerak, chunki hisobot yili oldingi yilning davomi hisoblanadi.
  • Balansning tushunarliligi — uning balansni tuzuvchilar va uni o‘qiydigan hamda tahlil qiladiganlar tushunishi uchun qulayligidir. Balansni aniq va tushunarli qilish uchun moddalar rekvizitlari va nomlari ikki tilda (o‘zbek va rus tilida) bayon qilingan, uning shakli ancha soddalashtirilgan.
  • Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatiga rahbarlik qilish uchun ma’lum bir muddatga uning ixtiyoridagi mablag‘lar, ularning tashkil topish manbalari holati haqidagi ma’lumotlar zarur. Buning uchun buxgalteriya balansi tuziladi.

Download 2,32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish