2-mavzu. Borliq – falsafaningfundamental kategoriyasi ma’ruza rejasi

IV 

- 

bosqichHozirgizamonfalsafasidamateriya

o

b'ektivborliqniifodalashuchunmo‘ljallanganfalsafiy

kategoriyabo‘lib, 

uniinsono‘zsezgia'zolariorqaliidroketadi, 

unitushunishimumkinvatushunishgaharakatqiladi, 

lekinbundauinsonsezgilaridanqat'iynazarmavjud. 

Budavrda

materiyanitushunishdatabiiyilmiyjihatemas, 

balkifalsafiyjihatbirinchio‘ringaqo‘yildi.Bundamateriyaganarsalarvahodisalarrang-

barangliginingichkiyagonaligizamiridayotuvchimohiyat 

– 

substansiyasifatidae'tirofqilinadi.

Buesamateriyagaob'ektivborliqsifatidayondoshuvifodasidir. 

XIXvaXXasrlarchegarasidafalsafavatabiatshunosliksohasidagivaziyatnitahlilqilganfaylasuflar 

(ularnifaqatsobiqmarksizmvakillaridaniborat,  debtushunmasliklozim),  xususan,  «materiya» 

tushunchasidanvozkechishyo‘lidanemas, 

balkiungatabiatshunoslikdagiixtirolarniumumlashtirishorqalichiqarilganyangixulosalarnikiritishy

o‘lidanborishnitaklifqildilar. 

«Materiya» 

falsafiykategoriyasiningvazifasiamaldamavjudmateriyaturlariningbutuncheksizrang-

barangliginiqamrabolishvauniongbilanbog‘lashmumkinemasligigaurg‘uberishdaniborat. 

Muammogafalsafiymunosabatniuningtabiiy-

ilmiytalqinidanfarqlashimkoniniberuvchimazkuryondashuvjudamuhimahamiyatkasbetadi, 

aksholdamazkursohadagitadqiqotlarvabilishimkoniyatlaridoirasiasossizravishdatorayadi.  Bunga, 

masalan, 

neopozitivizmyo‘nalishlaridanbiri 

– 

lingvistikfalsafadaduchkelishimizmumkin. 

UningtaniqlinamoyandalariJ.Mur,  L.Vitgenshteynvaboshqalarhamonki  «materiya»  va  «ong» 

kabitushunchalargailmiynuqtainazardananiqta'rifberishmumkinemasekan, 

ulardanvozkechishlozim, debhisoblaydi.  

Materiyaningtarkibiyligig‘oyasiningildizlariantikfalsafaga, 

xususan, 

Demokrit, 

EpikurvaLukretsiyKarningatomistikta'limotigaboribtaqalsada, 

bug‘oyatabiatshunoslikningrivojlanishigakuchlita'sirko‘rsatgan. 

Hozirgizamonfalsafasidauanchasalmoqlivailmiyasoslanganmateriyaningtizimlituzilishikonsepsiy

asidamujassamlashgan. 

---

12 

 

Keyinchalikmateriyahaqidagitasavvurlarasosanuningmuayyanxossalari - massa, energiya, 

ko‘lambilanbog‘langanvauningmuayyanturlari 

- 

modda, 

atomlar, 

korpuskulalarvash.k. 

bilantenglashtirilgan.  

Bumasalalarganisbatanhozirgiyondashuvlaranchao‘zgarganvamateriyahaqidagitabiiy-

ilmiy, 

jumladan, 

fizikyokikimyoviytasavvurlarbilanbirqatordaunianglabyetishningfalsafiydarajasinihamnazardatut

adi. 

Boshqahozirgifalsafiyyo‘nalishlarningaksariyatidabutushunchalarfaolqo‘llaniladivamuhimmetod

ologikrolo‘ynaydi,  xususan,  uningsubstansiyalilik,  cheksizlik,  yo‘qbo‘lmaslik,  harakat,  makon, 

vaqtkabiuzviyxossalarifarqlanadi.  

Materiyaningtuzilishiganisbatankimqandayyondashmasin, 

ubirqanchaalohidavakattaguruhlargabo‘linadi. 

Zero, 

barchamoddiyob'ektlartartibgasolingan, 

izchilichkituzilishgaega.