2-mavzu. Biznes hujjatlarni tayyorlash va ularga qo’yiladigan talablar. Hujjatlarning turlari Reja

Xizmat yozishmalari mazmunan xilma-xil bo’ladi. Ularda muassasa faoliyatining turli masalalari bilan bog’lik, talab, iltimos, taklif, kafolat kabilari aks ettiriladi.


4. Hujjatlar formulyarining tarkibi va zaruriy qism (rekvizit) lari haqida tushuncha
Har bir hujjat aloxida unsurlardan iborat bo’lib, ular rekvizit deb yuritiladi. Masalan: hujjat avtori, adresi, imzo, sana va boshqalar. Hujjatda joylashgan rekvizitlar yig’indisi uning formulyarini tashkil etadi. Har qanday hujjatlar turli rekvizitlar yig’indisidan iborat bo’lib, uning qanday hujjat ekanligini aniqlaydi. Masalan: majlis bayoni, dalolatnoma, buyruq bir qancha rekvizitlarga ega.
Hujjat turini aniqlovchi formulyar namunali formulyar deyiladi. Hujjatning bir turga keltirish tizimini yaratishda namunali-formulyari hujjatlarni BTQ modeli ishlab chiqarildi. Namunali-formulyar yig’indisi asosiy hujjatlar tarkibiga kiruvchi xamma rekvizitlarni o’z ichiga olishi lozim. Rekvizitning doimiy axboroti uchun bir qancha belgilar yig’indisini hisobga olgan xolda va ularni yozishda qo’llash uchun kerakli maydon ajratiladi.
Tashkiliy-farmoyish hujjatlari zaruriy qismlarining quyidagi to’liq ro’yxati belgilangan:

1. 
   Respublika gerbi.
   
2. 
   Tashkilot yoki korxonaning alomati.
   
3. 
   Muqofot tasviri.
   
4. 
   Korxona va tashkilotlarning xos raqami.
   
5. 
   Vazirlik yoki idoraning nomi.
   
6. 
   Tashkilot yoki firmaning nomi.
   
7. 
   Tarkibiy tarmoqning nomi.
   
8. 
   Aloqa muassasining shartli raami, pochta va telegraf adrssi, teletayp raqami, telefon raqami, banqdagi xi sob-kitob raqami.
   
9. 
   Hujjat turining nomi.
   

10. Sana.
I 1. SHartli raqam.

12. 
    Kirim hujjatlarning sanasi va shartli raqami xavola.
    
13. 
    Tuzilgan yoki nashr qilingan joyi.
    
14. 
    Hujjatdan foydalanishni cheyuyuvchi bedgi.
    
15. 
    Hujjatni oluvchi.
    
16. 
    Tasdiqlash ustxati.
    
17. 
    Munosabat belgisi.
    
18. 
    Matn sarlavxasi.
    
19. 
    Nazorat haqida qayd.
    
20. 
    Matn.
    
21. 
    Ilova.
    
22. 
    Imzo.
    
23. 
    Kelishuv ustxati.
    
24. 
    Rozilik belgisi.
    
25. 
    Muxr.
    
26. 
    Nusxaningtasdiqlanishi haqidagi qayd.
    
27. 
    Ijrochining familiyasi vatelefon raqami.
    
28. 
    Hujjatning bajarilganligi va hujjatlar yig’ma jildiga yo’naltirilganligi.
    
29. 
    Hujjatlardagi ma’lumotlarni mashinkada ko’chirilganligi haqidagi qayd.
    
30. 
    Hujjatni kelib tushganligi haqidagi qayd.
    

Hujjatning har bir turi mazkur zaruriy qismlarining barchasini o’z ichiga olmaydi. Hujjatning muayyan turiga muvofiq ravishda bu zaruriy qismlarning ayrim bir turkumi xuquqiy talablarni ta’minlash darajasida qo’llanadi. Zaruriy qismlarning joylashishidagi qat’iy ketma-ketlik hujjatning xuquqiy kuchini ta’minlash, hujjatni zudlik bilan ishlash, bajarish, undan osonlik bilan foydalanish uchun muxim.
Mazko’r 30 ta zaruriy qismning 10 tasi nisbatan ko’p qo’llanadi, shuning uchun ularnigng zaruriy qismlar deb xam yuritiladi. Asosiy zaruriy qismlar: hujjatning muallifi, hujjat turining nomi, sarlavxa, hujjatni oluvchi, kelishuv va rozilik belgilari, matn tasdiqlash, imzo, muxr, ilova mavjudligi haqidagi qayd.
Hujjatlarning xajmi (format) ni xoshiyaning katta-kichikligi (o’lchovi) ni bo’limlarining joylashishini va hujjat chegaralari (zona)ni namuna-formulyar belgilab beradi.
Formulyar-namuna funqtsional vazifalar va foydalanish darajasi bilan birlashgan ko’pgina hujjatlar orqali tashkil topadi. Hujjatlarning funqtsional tizimidan eng ko’pi tashkiliy tuzilmaviy tizimlar hisoblanadi. Uning tuzilishi, rasmiylashtiridishi va qayta ishlashi bilan boshqaruv apparatidagi xizmatchilarning barchasi tuqnashadi. Hujjatlarni bir turga keltirishning tashkiliy tuzilmaviy hujjatlar tizimiga kiradigan formulyar-namunasi mavjud. Bundan hujjatlarga quyilgan talablar hujjatlarni va hujjatlar tizimlarini rasmiylashtirishda foydalaniladi.
SHunday qilib, xozirgi sharoitda hujjatlarni rasmiylashtirishga qo’yilgan asosiy talablar XBTKtizimlariga asoslangan.