2-Мавзу: ахборот тизимларининг аппарат ва дастурий

Hisoblash jarayonlarini avtomatlashtirish
ga xizmat qiladigan paketlarga universal matematik 
paketlar(kompyuter algebrasi tizimlari: Mathematica, Maple, MathCAD, Matlab, Derive, Reduce, Eureka, 
Statistica va hk.), turli sohalarga amaliy masalalariga mo'ljallangan paketlar(masalan: buxgalteriya hisoblari 
uchun mo'ljallangan 1C, 2C va hk.) va murakkab ilmiy tadqiqot muammolariga yo'naltirilgan paketlarni 
misol qilish mumkin.

Loyihalash jarayonlarini avtomatlashtirish
ga xizmat qiladigan paketlarga CAD(Computer aided design 
– kompyuter yordamida loyihalash) paketlar(masalan AutoCAD, ArchiCAD, OrCAD, PCAD va hk.), 
CAE(Computer aided engineering – kompyuter muxandisligi(injineriyasi)) paketlarni misol qilish mumkin. 

Texnik tizimlarni modellash jarayonlarini avtomatlashtirishga 
xizmat qiladigan paketlarga 
strukturali(yoki blokli) modellash paketlari(masalan: Matlab/Simulink – Matlab paketiga biriktirilgan barcha 
kengaytirilgan paketlar, VisSim, LabView, Classic, MVTU (МВТУ – Моделирование в технических 
устройствах) va hk.), fizik multidomenli modellash paketlari (masalan: Matlab/SimMechanics, 
Matlab/SimPowerSystems, Matlab/ SimPowerElectronics, MultiSim, Dymola, DYNAST va hk.) va murakkab 
gibrid(aralash) tizimlarlarni modellash paketlari(masalan: Model Vision Studium va hk.) misol qilish 
mumkin.

Texnologik jarayonlarini boshqarish tizimini avtomatlashtirish
ga xizmat qiladigan paketlarni uchta 
sinfga bo'lish mumkin:

A sinf: Texnologik jarayonlarini boshqarish tizimini avtomatlashtirishga xizmat qiladigan SCADA 
paketlar(masalan: Trace Mode va hk.);

B sinf: Ishlab chiqarish korxonalari resurslari boshqarish tizimini avtomatlashtirishga xizmat qiladigan 
paketlar(masalan: DRCS (Distributed Resource Control System – Resurslar taqsimlash boshqarish tizimi) va 
hk.);

C sinf: Ishlab chiqarish korxonalari rejalashtirish tizimini avtomatlashtirishga xizmat qiladigan 
paketlar(masalan: MPCS (Manufactoriing Planning Control System – Ishlab chiqarishni rejalashtirish 
boshqarish tizimi) va hk.);
29

---

Avtomatlashtirishda qo'llaniladigan paketlarning 
sinflanishi.
SCADA(Supervizory Control And Data Acquisition-dispеtchеrlik bоshqаruvi vа
mа`lumоtlаrni to'plаsh) sinfining dаsturiy mаxsulоtlаri jаhоn bоzоridа kеng
tаrqаlgаn. 
Bulаr o'nlаb SCADA- paketlar bo'lib, ulаrning ayrimlari O'zbеkistоndа hаm
qo'llаnilmоqdа. Ulаrdаn eng ko'p tarqalganlari quyidа kеltirilgаn:

Trace Mode (Ad Astra) - Rоssiya;

SАRGОN (NTV- Аvtоmаtikа) – Rоssiya;

In Touch (Wonderware) - АQSh;

FIX (Intelection) - АQSh;

Genesis (Iconics Co) - АQSh;

Factory Link (United States Data Co) - АQSh; 

Real Flex (BJ Software Systems) - АQSh;

Cimplicity (GE Fanuc) - АQSh;

Sitex (Jade Software) - Buyuk Britаniya;

Sitect (CI Technologi) – Аvstrаliya va hk.