2. “Mast qiluvchi ichimliklarni ichishni la’natlash sutrasi” “Vessantara Jataka” asari

“Mast qiluvchi ichimliklarni ichishni la’natlash sutrasi”.

• XX asr boshlarida sharq xalqlarining tarixi, boy va rang - barang madaniyat merosi masalalariga qiziqish yanada kuchaydi. Bu hol bir tomondan, xolis ilmiy, ikkinchi tomondan esa, imperialistik davlatlarning dunyoni kolonial qayta taqsimlash siyoeatiga bo‘ysundirilgan asoslarda ro‘y berdi. Angliya, Amerika, Fransiya, Rossiya kabi qator davlatlarning turli ilmiy ekspeditsiyalari Old Osiyodan to Uzoq Sharqqacha bo‘lgan qator tarixiy madaniy regionlarda ish olib bordilar. Natijada, Sharqning ming yillar qa’rida unutilgan madaniy o‘tmishi sahifalari yuz ko‘rsata boshladi. Bu ekspeditsiyalar ko‘p hollarda insoniyat xotirasidan mutlaq o‘chib ketgan ulkan madaniy yuksalish davrlarining muayyan izlariga duch keldilar. Ana shunday o‘tmish ajoyibotlaridan biri qadimiy yozuv madaniyatimiz yodgorliklaridir. Mana bir misol: 1889 yil N.G. Yadrinsev hozirgi Mo‘g‘uliston hududida qadimgi Uyg‘ur xoqonligi poytaxti bo‘lgan Qorabolg‘asun shahri xarobalarida bitiktosh topgan edi. Uning yuzasida uch xil — xitoycha, turkcha va yana bir noma’lum yozuvda bitilgan yozuv bor edi. Ana shu uchinchi yozuvning qanday yozuv ekanligi qariyb 45 yil davomida aniqlanmadi. Bu orada mana shu yozuv bilan bitilgan qo‘lyozmalarning soni ham tobora ko‘payib bordi. Vaqtincha ular “noma’lum pahlaviy dialekti”dagi tekstlar degan nom bilan yuritildi. Nihoyat, 1904-05 yillarda mazkur turkum yodgorliklar sug‘d tilida, sug‘d yozuvi bilan bitilgan ekanligi aniqlandi.