2-Ma’ruza. Reja: Kondensatsiya. Kondensatsiyalangan muhitlar

Donor va akseptor sathlar. Energetik zonalarning strukturasi yarimo'tkazgich kristallining atomlarini davriy joylashuvi bilan bog'liq. Ushbu davriylikning buzilishi, masalan, atomning ko’chishi ko’rinishida, vakansiya hosil bo’lishi – panjara tugunlarini atom bilan to'ldirilmaganligi, boshqa modda atomini kiritilishi-aralashmalar davriy strukturaning lokal buzilishiga olib keladi va oqibatda taqiqlangan zonada joylashgan lokal energetik sathlarni ‘aydo bo'lishiga olib keladi. Aralasma va nuqsonlar donorlar va akse’torlarga bo'linadi.
Donor atomlari yarimo'tkazgichning o'tkazuvchanlik zonasiga ortiqcha elektronlarni berishi va elektron o'tkazuvchanlikni (n-ti’) hosil qilishi mumkin. Donorlik aralashmalarining energiya sathlari taqiqlangan zonaning yuqori qismida joylashgan. energetik oraliq donorlik moddasining faollashuv energiyasi deb ataladi.
Akse’torlar valent elektronlarni tortib oladi, natijada bo'sh kovaklar va kovaklarning elektr o'tkazuvchanligini (‘-ti’) hosil qiladi. Akse’torlarning aralashmalari energiya sathi taqiqlangan zonaning ‘astki qismida joylashgan. energiya oralig’i akse’tor aralashmasining faollashuv energiyasi deb ataladi.
Donor aralashmalarining namunalari Mendeleyev davriy tizimining V guruh elementlarining atomlari: germaniy va kremniyda fosfor, oltingugurt, surma. Kristall panjaraga kirib, bunday aralashma atomi germaniy atomini almashtiradi. Uning besh valentli elektronlaridan to'rttasi qo'shni to'rt germaniy atomi bilan kovalent bog'lanishni hosil qiladi va beshinchi elektron "ortiqcha"dir, chunki barcha bog'lanishlar allaqachon to'yingan. Ushbu elektronning har qanday atomga elektrostatik tortilishi zaiflashib, uning ionlashtiruvchi energiyasi elektron-voltning yuzdan bir ulushiga teng bo'lib, hatto past haroratlarda ham shunday elektronlar aralashma atomlarini qoldirib, zaryad tashuvchi elektronga aylanadi.
Xuddi shunday, davriy elementlar guruhining III guruh elementlarining atomlari: bor, alyuminiy, galliy, indiy-germaniyda oddiy akse’torlardir. Germaniyning valent elektronlaridan birini uch valentlik elektroniga qo'shimcha ravishda tortib olib, yaqin qo'shnilari - germaniy atomlari bilan to’rt kovalent bog'lanishni hosil qiladi va ular salbiy zaryadlangan ionlarga aylanadi. Tark etilgan bog’lanishda musbat zaryadlangan kovak qolib, germaniy bog’lanishi bo'ylab erkin harakatlanadi va oqibatda yarimo'tkazgich o’tkazuvchanligida qatnashadi.