2-маъруза оқсиллар режа

Оқсиллар молекуласидаги кимёвий боғлар 
Оқсиллар молекуласида аминокислоталар пептид, дисульфид, водород, 
ион ва бошқа боғлар орқали боғланадилар. Пептид боғлари (-CO-NH-) 
мустахкам, ковалент боғлар бўлиб, оқсилларнинг асосий таянч ўқи 
ҳисобланади. Бундай боғлар бир аминокислотанинг карбоксил гуруҳи 
иккинчи аминокислотанинг амин гуруҳи билан ўзаро реакцияга киришиши 
натижасида ҳосил бўлади. 
H
2
N CH
R
COOH + H+
H
3
N CH
R
COOH
H
2
N CH
R
COOH + OH
-
H
2
N CH
R
COO
-
+ H
2
O

---

Оқсил тиркибидаги аминокислоталарни аминокислота қолдиқлари 
дейилиб, улар ўзаро бир–бирлари билан пептид боғлари орқали 
боғланадилар. Пептид боғларининг узунлиги 0,1325нм, мазкур рақамлар 
бирламчи C-N боғи ( 0,146 нм ) ва иккиламчи C

N боғи (0,127 нм) 
ўртасидаги ўртача кўрсаткич сифатида қабул қилинган. Яъни, пептид боғи 
бирламчи боғдан қисқа иккиламчи боғдан эса қисман узунроқ. Унинг бундай 
ҳолати пептид боғининг кимѐвий хусусиятларига таъсир қилар экан. Пептид 
боғлари қатъий, мустаҳкам планарли структурага эга. Яъни, унинг 
таркибидаги атомлар бир текисликда жойлашган.

Пептид гуруҳидаги кислород ва водород атомлари пептид боғига (C-N) 
нисбатан транс ҳолатида бўлади (1--расм). 
Боғ узунлиги нм 

Пептид гуруҳлари икки хил резонанс (кето- ва -еноль) шаклида бўлиши 
мумкин. 
Кето – шакли 
Еноль - шакли 
Пептидлардаги 
бундай 
гуруҳлар 
полипептид 
занжирининг 
структурасини белгилайди. Буни қуйидагича кўрсатиш мумкин: 
Полипептид занжири бир хил қайтариладиган қисмлар молекуланинг 
асосий ўқи ҳисобланиб, аминокислота қолдиқларининг ўзгарувчи ѐнбош 
қисмлари эса уларнинг радикалларидир. 
Пептидлар таркибидаги аминокислота қолдиғининг сонига қараб, 
дипептид, трипептид, тетрапептид деб аталади. Одатда оқсил деб 
таркибидаги аминокислоталар қолдиғи 50 дан ошган полипептидга айтилади.
Ҳар қандай пептиднинг бир томонида эркин –NH
2
гуруҳ ва иккинчи 
томонида эса –СООН гуруҳ бўлади. Пептид боғларини ҳосил қилишда 
карбоксил гуруҳини йўқотган аминокислотага ил қўшимчаси қўшилади, 
H
2
N CH C OH + H
2
N
O
R
CH C OH
R'
O
O
R
H R'
O
OH
C
CH
N
C
CH
H
2
N
- H
2
O
пептид
боги
С
С
O
N
H
C
0.151 0.132 0.146