2-ma’ruza. Ma’lumotlar bazasiga qo’yiladigan talablar. Rеja: Axborot tizimlari va ma'lumotlar bazasi

Tartib raqami	FISH	Lavozimi
Bo’lim
1	Anvar Ergashev	Dasturchi	1
2	Zokir Karimov	Buxgalter	2
3	Islom Kenjayev	Menedjer	3

Uchinchi normal shaklda “Bo’limlar” jadvali.

Bo’lim raqami	Bo’lim	Bo’lim tavsifi
1	Ishlab chiqish bo'limi	Ilovalar va saytlarni ishlab chiqish va ularga xizmat ko'rsatish
2	Buxgalteriya	Buxgalteriya hisob-kitoblarini amalga oshirish
3	Amalga oshirish bo’limi	Mahsulot sotilishini tashkil etish

Boyz-Codd normal shakli (BCNF)


Ma'lumotlar bazasi jadvallarini Boyes-Codd normal shakliga o'tkazishga misol
Tasavvur qilaylik, bizda turli xil loyihalarni amalga oshiradigan tashkilot bor. Bundan tashqari, har bir loyihada bir nechta funksional yo'nalishlar bo'yicha ishlar olib boriladi, ularning har biri o'z rahbariga ega. Xodim faqat o'zi ixtisoslashgan sohada rahbar bo'lishi mumkin, ya'ni agar xodim dasturchi bo'lsa, u loyihadagi buxgalteriya bo'limiga rahbarlik qila olmaydi.
Aytaylik, har bir yo'nalish bo'yicha barcha loyihalar rahbarlari to'g'risida ma'lumotlarni saqlashimiz kerak.
Quyidagicha jadval berilgan:

Loyiha	Yo’nalish	Rahbar
1	Ishlab chiqish	Sultonov A.
1	Buxgalteriya	Ne’matov B.
2	Ishlab chiqish	Sultonov A.
2	Buxgalteriya	Niyozov S.
2	Amalga oshirish	Nurbekov A.
3	Ishlab chiqish	Avazov O.

Bizning jadvalimiz uchinchi oddiy shaklda, chunki bizda birlamchi kalit mavjud va kalit bo'lmagan ustun uning biron bir qismiga emas, balki butun kalitga bog'liq.
Ammo bu holda jadval Boyes-Codd normal shaklida emas, aslida rahbarni bilib, biz uning qaysi yo'nalishda mas'ul ekanligini bilmaymiz. "Yo'nalish" kalit bo'lmagan atributga bog'liq, ya'ni. "Rahbarga".


Rahbarlar jadvali.

Rahbar identifikatori	FISH	Yo’nalish
1	Sultonov A.	Ishlab chiqish
2	Ne’matov B.	Buxgalteriya
3	Niyozov S.	Buxgalteriya
4	Nurbekov A.	Amalga oshirish
5	Avazov O.	Ishlab chiqish

Rahbarlar va Loyihalar jadvali orasidagi munosabat

Proyekt	Rahbar
1	1
1	2
2	1
2	3
2	4
3	5

9-ma’ruza: SQL tili. SQL opеratorlarini yozish.

Relyatsion ma’lumotlar modeli ustunlik darajasiga ko’tarilishining yana bir sababi bu kuchli va moslashuvchan so’rovlar tili. Ma’lumotlar bazasi dasturlarining aksariyati Structured Query Language (SQL) dan foydalanadi, bu foydalanuvchiga qanday bajarilishini ko’rsatmasdan nima qilish kerakligini aniqlashga imkon beradi. RMBBT SQLdan foydalanuvchi so’rovlarini so’ralgan ma’lumotlarni olish bo’yicha ko’rsatmalarga tarjima qilish uchun foydalanadi. SQL ma’lumotlarni boshqa har qanday ma’lumotlar bazasi yoki fayl muhiti bilan solishtirganda kamroq kuch sarflash bilan olish imkonini beradi.

Iste’molchi nuqtai nazaridan, SQLga asoslangan har qanday aloqador ma’lumotlar bazasi ilovasi uchta qismni o’z ichiga oladi: foydalanuvchi interfeysi, ma’lumotlar bazasida saqlanadigan jadvallar to’plami va SQL "mexanizmi". Ushbu qismlarning har biri quyidagicha izohlanadi:
• Foydalanuvchi interfeysi. Asosan, interfeys foydalanuvchiga ma’lumotlar bilan o’zaro ishlashga imkon beradi (avtomatik ravishda SQL kodini yaratish orqali). Har bir interfeys dasturiy ta’minot sotuvchisi ma’lumotlar bilan mazmunli o’zaro ta’sir o’tkazish g’oyasi mahsulidir.
• Ma’lumotlar bazasida saqlanadigan jadvallar to’plami. Relyatsion ma’lumotlar bazasida barcha ma’lumotlar jadvallarda saqlanadigan deb qabul qilinadi. Jadvallar shunchaki tushunarli tarzda ma’lumotlarni foydalanuvchilarga “taqdim etadi”. Har bir jadval mustaqil. Turli jadvallardagi satrlar umumiy atributlardagi umumiy qiymatlar bilan bog’liq.
• SQL “mexanizmi”. SQL mexanizmi barcha foydalanuvchilardan yashirin bo’lib, barcha so’rovlarni yoki ma’lumotlarga bo’lgan talablarni bajaradi. Yodda tutingki, SQL mexanizmi MBBT dasturining bir qismi.
Foydalanuvchi jadval tuzilmalarini yaratishi va ma’lumotlarga kirish va jadvallarga texnik xizmat ko’rsatish uchun SQLdan foydalanadi. SQL mexanizmi foydalanuvchilarning barcha so’rovlarini - asosan “sahna ortida” va foydalanuvchidan xabarsiz ko’rib chiqadi. Shunday qilib, SQL deklarativ til bo’lib, nima qilish kerakligini aytadi, ammo qanday bajarilishini emas.
Bunday holda, SQL vakili ma'lumotlarni o'chirish yoki o'zgartirish to'g'risidagi so'rovni shakllantiradi va uni bajarish algoritmi to'liq ma'lum bir MBBTga tegishlidir. Agar bir xil natijani turli xil so'rovlar yordamida olish mumkin bo'lsa-da, dasturchi MBBTga kamroq yuk keltiradigan natijani tanlash yaxshidir. Dasturchi uchun ma'lumotlar bazasi qanday ishlashi haqida tasavvurga ega bo'lish maqsadga muvofiqdir.
SQL ma'lumotlar bazasini boshqaruvchi vositadir. Bunday holda, asosiy operatsiyalar jadvallar yaratish, jadvallarga eslatmalar qo'shish, yozuvlarni o'zgartirish va o'chirish, jadvallardan yozuvlarni tanlash, jadvallarning tuzilishini o'zgartirish kabilar bo’ladi.