2-Ma’ruza. Impuls. Impulsning saqlanish qonuni. Kuchlarning ishi. Kinetik va potensial energiya. Quvvat. Mexanik energiya. Energiyaning saqlanish qonunlari

2-Ma’ruza.
Impuls. Impulsning saqlanish qonuni. Kuchlarning ishi. Kinetik va potensial energiya. Quvvat. Mexanik energiya. Energiyaning saqlanish qonunlari.

Reja:

1. 
   Harakat miqdori.
   
2. 
   Elastik kuchi. Guk qonuni.
   
3. 
   Energiyaning saqlanish qonuni
   

Xulosa

Adabiyotlar

Jism massasi bilan tezligining ko’paytmasi mv ga shu jismning harakat miqdori deyiladi. Jismga ta’sir qilayotgan F kuchning uning ta’sir qilish vaqti t ga bo’lgan ko’paytmasi Ft ga kuch implusi deyiladi.

Nyutonning ikkinchi qonuniga binoan:

(2.1)

bundan

(2.2)

Demak, jismga ta’sir qilayotgan o’zgarmas kuch implusi shu jism harakat miqdorining o’zgarishiga teng. Agar jismga o’zgaruvchan kuch ta’sir etayotgan bo’lsa, bu qonun quyidagicha yoziladi. (2.3)

Bir – biri bilan o’zaro ta’sirlashib, boshqa tashqi jismlar bilan o’zaro ta’sirlashmaydigan jismlar gruppasiga izolyatsiyalangan sistema deyiladi.

Massalari m₁, m₂, … m_n bo’lgan jismlar biror izolyatsiyalangan (yopiq) sistemada ₁, ₂, … _n tezliklar bilan harakat qilayotgan bo’lsin. Nyutonning ikkinchi qonuniga binoan

(2.4)

Buni biz qarayotgan yopiq sistema uchun tatbiq etamiz

(2.5)

Bu formulalarda barcha kuchlar ichki kuchlar bo’lib, Nyutonning uchinchi qonuniga muvofiq ular bir – birini kompensatsiyalaydi. (5) ning har ikki tomonini bir – biriga qo’shib quyidagini hosil qilamiz.

(2.6)

Bundan quyidagi hosil bo’ladi:

(2.7)

Demak, yopiq sistemada barcha jismlar harakat miqdorlarining yig’indisi o’zgasmasdir. Bu xulosaga harakat miqdorining saqlanish qonuni deyiladi. Masalan, to’p – snaryad sistemasini yopiq deb hisoblab bu qonuni quyidagicha qo’llash mumkin.

(2.8)

bu yerda m va snaryadning, M va ₀ esa mos ravishda to’pning massasi va tezligi.

Elastik kuchi. Guk qonuni

Tabiatda ko’p turdagi kuchlar mavjud: og’irlik kuchi, ishqalanish kuchi, elastiklik kuchi va hokazo. Bu o’rinda biz elastiklik kuchlari to’g’risida fikr yuritamiz.

Tashqi kuch ta’sirida jismning shakli va o’lchamlarining o’zgarishiga deformatsiya deyiladi. Deformatsiya turli ko’rinishda bo’ladi: cho’zilish, buralish, egilish va hokazo.

Tashqi kuch ta’sirida jism deformatsiyalanadi, lekin Nyutonning uchinchi qonuniga binoan deformatsiyalangan jismning ichida kattaligi deformatsiyalovchi kuchga teng, lekin yo’nalishi unga qarama – qarshi bo’lgan ma’lum bir aks – ta’sir kuchi paydo bo’ladi. Bu kuch deformatsiyalangan jismni dastlabki holaticha qaytarishga intiladi va unga elastiklik kuchi deyiladi.

Deformatsiyalovchi kuch olingandan keyin jism dastlabki holatiga qaytsa, elastik deformatsiya, qaytmasa plastik deformatsiya deyiladi.

Ingliz olimi Robert Guk elastiklik kuchlarini o’rganib, quyidagi qonunini yaratdi:

Har qanday kichik defosmatsiyada, ya’ni elastiklik chegarasigacha yuzaga keladigan elastik kuchi deformatsiya kattaligiga to’g’ri proporsional

(2.9)

bu yerda F-elastiklik kuchi, ∆l-deformatsiya kattaligi, K-elastiklik koeffisienti

(2.10)

Ko’ndalang kesim yuzasi S bo’lgan biror sterjenning cho’zilish deformatsiyasi uchun Guk qonunini quyidagicha yozish mumkin.

(2.11)

bu yerda nisbiy uzayish, ∆l – absolyut uzayish.

(2.12)

ga mexanik kuchlanish deyiladi.

Bu yerda E-Yung moduli bo’lib, u son jihatdan birlik ko’ndalang kesim yuzasiga ega bo’lgan sterjenning uzunligini ikki marta oshirish uchun talab qilinadigan mexanik kuchlanishiga teng. U birligida o’lchanadi.

Yuqoridagi mulohazalardan (3)ni quyidagicha yozish mumkin.

= (2.13)

Quyidagi jadvalda ayrim moddalar uchun Yung modulining qiymati keltirilgan.