2-ma’ruza. Faoliyat xavfsizligini ta’minlashning ergonomika va psixologik asoslari

Ergonomika  -  mehnat  qonuniyatlari  va  ishchi  jarayonlar  haqidagi  fandir.  Ergonomika 

tushunchasi  grekcha  “ish  va  qonun”  degan  so'zlardan  kelib  chiqqandir.    Ergonomika  so'zini 

birinchi bo'lib, 1875- yili o'zining “Ergonomika jihatilari,   ya’ni   mehnat   haqidagi   fan”   degan   

ishida   polyak   olimi Yastshembovskiy taklif qilgan. 

Yangi ilmiy fanni yaratish g'oyasi boshida 1921 yilda sobiq ittifoq olimlari Bexterev V.M. 

va Myasnitsev V.N.lar uni “egologiya” keyin “ergonologiya” deb atashni taklif qilishgan. 

  

   1949  yilda  Angliyada  yangi  ilmiy  fanni  yaratish  uchun  fanning  har  xil  sohalaridan  bir  guruh 

mutaxassislar birikkanlarida ergonomika tushunchasi qabul qilindi. Bu tushuncha asta-sekin keng 

tarqala  boshladi,  nainki  u  bilan  birgalikda  boshqa  ta'riflar  ham  ishlatilib  kelindi;  misol:  inson 

injeneriyasi,  muhandislik  psixologiyasi,  inson-mashina  tizimida  izlash,  inson  omillari  kabi 

tushunchalar. 

Ergonomika texnika rivojlanishining ma'lum etapi (bosqichi)da paydo bo'lgan bo’ lib, ishlab 

chiqarishda  muhim  muammolarni  yechishda  zarur  shart-sharoitdir.  Yangi  jihoz  va  unga  to'g'ri 

kelgan ishlab chiqarish muhitini loyihalashda sodir bo'ladigan ko'pchilik savollarni faqat soglom 

fikr asosida yechish mumkin bo'lmaganda, ergonomikaga murojaat qilinadi. 

Ergonomika  fanining  maqsadi  -  mashina  va  ishlab  chiqarish  qurollarining  o'lcham 

(parametr)larini hamda ishlab chiqarish muhitini inson ehtiyojlariga moslashtirishdir, ya'ni mehnat 

jarayonlarini  me'yorlash  (optimallashtirish)  va  hamma  ko'ngilsiz  ishlab  chiqarish  omillarini 

bartaraf qilish yoki maksimal kamaytirishdan iboratdir. 

Ishlab chiqarishda yechiladigan asosiy ergonomik vazifalarni quyidagi tartibda sinflashimiz 

va turlarga bo' lishimiz mumkin: 

---

1. Psixologik yuklanishni kamaytirish (nazorat tizimlarini avtomatlashtirish; ishlab chiqarish 

jarayonlarini  stabillashtirish;  ish  xavfsizligini  ta'minlash;  jihozlar  ishining  ishonchliligini 

ta'minlash; me'yoriy darajagacha ma'lumotlar hajmini kamaytirish; sozlash va nazoratning qulay 

(qulay) tizimlarini tashkil qilish; nazorat va sozlash tizimlarini markazlashtnrish) ; 

2. Shinam ishchi muhitini ta' minlash ( ishlab chiqarish ziddiyatini yaxshilash) ; 

 3.  Ishning  qulayligini  ta’  minlash-  bunda  qulay  bo'lgan  jihoz,  mebel,  asbob,  maxsus 

kiyimlarni yaratish va ishlatish, hamma jihozlarni badiiy konstruksiyalarini yaxshilash kiradi; 

4. Ishlab chiqarishni qulay tashkil qilish (jihozlarni qulay joylashtirish;  ishchi zonani to'g'ri 

tashkil qilish; tashish va ortish ishlarini kamaytirish; ishlash va dam olishni to' g' ri tashkil qilish; 

maishiy xizmat qilishni to’ g’ ri tashkil qilish) ; 

5. Kadrlar bilan ishlash (bunga kasbiy tanlash, yo’riqnomalar o’tkazish, tajriba almashish, 

kasbiy o'qitish va malaka oshirish kiradi); 

6. Fiziologik yuklanishni kamaytirish (shinam havo iqlimini va yorugligini yaratish; shovqin 

va  titrashga  qarshi  kurash  tadbirlari;  ish  jarayonlarni  mexanizatsiyalash  va  avtomatizatsiyalash 

hamda jihozlarni yaratish; ish joyini to’g’ri tashkil qilish; ishchi zonani to'g'ri ta'minlash;  qulay 

harakatlanishni  tanlash;  boshqarish  qismlarini  to’g'ri  tanlash  va  joylashtirish;  boshqarishni 

markazlashtirish. 

Operatorning sezgi a’zolariga ta’sir qilishga qarab MAEV quyidagi: vizual, akustik va taktik 

turlarga bo’linadi. 

 

MAEVlarga quyidagilar: yozuvli yoki simvolli tahtani yorituvchi cho’g’lanuvchi lampalar, 

strelkali-shkalali  o’lchov  asboblari,  har  xil  ko’rsatkichlar,  hisoblagichlar,  ovozli  ohanglar, 

sirenalar, ekranlar, sxemalar va hokazolar kiradi. 

1-jadvalda boshqaruv qism  (organ)lariga qo'yiladigan optimal kuch qiymatlari keltirilgan. 

Boshqarish qismlari va ma'lumotlarni aks ettiruvchi vositalar bir xil seziladigan va tez topiladigan 

joyda  o'rnatilgan  bolishi  lozim.  Buning  uchun  ularga  yoki  ular  joylashgan  yerda  tushuntirish 

yozuvlari  yoki  ma’noli  simvollar  keltirilishi  hamda  ularni  bir  xil  olcham,  shakl  va  ranglarda 

ishlanishi lozim. 

                                                       

           

                                           

      

1 -jadval