Σ Р()=1
Бу холда Р функция да эхтимолликлар таксимотини беради, дейилади
Ихтиёрий А ходиса эхтимоллиги
Р(А)=Σ Р()
йигинди оркали аникланади. Масалан, шошкол тош ташлаш тажрибаси учун аникланган p(1=...=ω6)=1/6 , элементар ходисалар учун
p(ω1)=...=p(ω6)
Агар А={шошкол тошда жуфт ракам тушади}- тасодифий ходисани киритсак, р(А)=3/6=1/2, чунки бу холда А={ω2, ω4,ω6}.
Юкорида аникланган эхтимоллик куйидаги хоссаларга эга:
1)P(Ø)=0, P(Ω)=1
2) P(A+B)=
3) P(A)=1-P(A)
Бу ердан, хусусан,биргаликда булмаган ходисалар учун
Р(А+В)=Р(А) +Р(В)
Экани келиб чикади.
Эхтимоллик аддитивлигининг бундай формуласи жуфти-жуфти билан биргаликда булмаган ихтиёрий сондаги А1,А2,…,
Ai●Aj=Ø,i=j ходисалар учун хам уринлидир:
Юкорида келтирилган 2-хоссадан маълумки , Р(А+В)Р(А)+Р(В).
Бу формула ихтиёрий сондаги ходисалар йигиндиси учун хам уринлидир:
Текшириш саволлари:
1. Эµтимол нима?
2. Дискрет фазода эµтимол ³андай ани³ланади?
3. Эµтимолнинг ³андай хоссаларини биласиз?
Текшириш саволлари:
1. Т´ла группани ташкил этувчи µодисалар ³андай шартларни ³аноатлантиради?
2. Классик таъриф дискрет µолдаги умуий таърифдан ³андай шартларда келиб чи³ади.
-7 Маърузалар: Элементар ходисаларнинг ихтиёрий фазоси. Эхтимоллар назарияси аксиомалари (4 соат)
Дарс режаси:
1. Ихтиёрий фазо учун ходисалар ва сигма алгебраси тушунчаси
2. Эхтимолни аксиоматик таърифи
3. Аксиоматик таърифдан келиб чикадиган хоссалар ва хулосалар
Адабиёт:
А.А.Боровков. Теории вероятностей. Наука 1986
Б.В. Гнеденко Курс теории вероятностей. Наука 1986
С.Х.Сирожиддинов , М.М.Маматов. Эхтимоллар назарияси ва математик статистика. Укитувчи. 1980
Биз 3-4 маърузаларда бирор тасодифий ходисанинг эхтимоллиги уни ташкил этувчи элементар ходисалар эхтимолликлари йигиндиси оркали аникланиши мумкинлигини курсатган эдик. Бунда биз элементлар фазоси куп билан санокли булиши кераклигини таъкидлаб утган эдик. Аммо шундай тажрибалар борки улар мос фазо континиум типда булиши мумкин экан. Масалан, бирор [а,b] кесмага таваккалига нукта ташлаш тажрибаси (айтайлик-температурани улчаш) континиум натижаларга эга , чунки натижа сифатида шу кесманинг ихтиёрий нуктаси олиниши мумкин. Бундай холларда кесманинг ихтиёрий туплам остини ходиса булади деб хисоблаш нотугридир. Шу сабабли ходисалар сифатида туплам остиларнинг махсус синфлари алгебра ва
-алгебра (сигма алгебра) ларни киритамиз.
1-Таъриф. А туплам алгебра деб аталади, агар
(A)=ΩЄA булса;
(А2) ФЄА ва ВЄА эканидан ёки экани келиб чикади;
(A3) Агар АЄА булса , у холда АЄА;
2-таъриф.Тупламлар синфи F -алгебра деб аталади, агар (A2) хоса тупламларнинг ихтиерий {An} кетма-кетлиги учун уринли булса :
(А2)’{Аn}Є F эканидан келиб чикса.
Одатда F тупламни ходисаларни Борел майдони деб хам аталади.
Демак, алгебра-чекли сондаги тулдириш , бирлашма(ёки кесишма) амалларига нисбатан тупламларнинг санокли сондаги бажарилишига нисбатан тупламларнинг ёпик синфи экан.
Бир неча мисоллар келтирамиз:
1-Мисол:Ω={ω1,ω2 }булса А={Ø,Ω,ω1,ω2 };
Алгебра 4 та элементдан иборат.
2-Мисол: Ω={ω1,ω2,..,ω6}-шошкол тош ташлаш тажрибасига мос келса А синф 26 =64 элементдан иборат булади:
А={Ø,Ω,ω1,ω2,..,ω6, {ω1,ω2 },{ω2,ω3 },...,{ω5,ω6},{ω1,ω2,ω3 },...}
3-мисол: олдинги мисолни умулашмаси сифатида Ω={ω1,ωn }-чекли фазо булса , А алгебра элементдан иборат булиб унинг ихтиёрий элементи булади.
Демак, чекли туплам булса , А –алгебра нинг барча туплам остиларидан иборат булади.
Агар континиум типда булса , А нинг элементларин санаб булмайди, яъни А хам континиум типда булади .
4-мисол: [0.1] кесмадан олинган чекли сондаги кесма ва интерваллардан тузилган барча тупламлар алгебрани ташкил этади, аммо -алгебрани ташкил этмайди.
Биз энди ходиса эхтимоли тушунчасини киритамиз. -фазо ва унинг туплам остиларидан тузилган А алгебрани оламиз.
3-Таъриф.(,А) жуфтликлардаги эхтимоллик А да аникланган сонли функция булиб , куйидаги хоссаларга эгадир
(А .Н.Колмогоров аксиомалари):
(В1) Р(А)0,АА;
(В2) Р()=1;
(В3) Агар {Аn} ходисалар кетма-кетлиги учун АiАj= Ø, i ,
булса , у холда
(1)
Шуни таъкидлаб утиш лозимки (В3) аксиомага чекли сондаги Аj ходисалар учун (1) аддитивлик ва куйидаги узлуксизлик аксиомалари эквивалентдир:
(В3), {Вn} ходисалар кетма-кетлиги учун ва шартлар бажарилса , у холда Р(Вn)Р(В) якинлашиш n да уринлидир.
4-Таъриф: (,А,Р)-учлик кенг маънодаги эхтимоллик фазоси деб аталади.
Умуман, (,А) ёки (,F) жуфтликлар улчовли фазолар деб аталади .
(,F,Р)-эхтимоллик фазосини тузиш хар тажрибанинг математик моделини тузишда энг асосий кадам хисоланади.
Энди эхтимолликнинг баъзи хоссаларини келтирамиз:
Р(Ø)=0. Бу хосса Ø+= эканидан ва (В2),(В3) хоссалардан келиб чикади;
Р(Ā)=1-Р(А),чунки А=Ā= ва АĀ=Ø;
Агар АВ булса , Р(А)≤Р(В) булади. Бу хосса
Р(А)+Р(ĀВ)=Р(В) тенгликдан келиб чикади;
4) Р(А) ≤1-тенглик (В2) ва 3-хоссалар натижасидир;
5) Р(АВ)=Р(А)+Р(В)-Р(АВ), чунки АВ=А+(В/АВ) ва Р(В\АВ)=Р(В)-Р(АВ);
6) Р(АВ)≤Р(А)+Р(В)-тенгсизик 5-хоссадан келиб чикади;
Демак,
9) Агар {Аn}- монотон усувчи тупламлар кетма-кетлиги (АnАn+1) ва
Бу хосса (В3)‘ га эквивалент узлуксизликнинг бошка аксиомасидир.
Do'stlaringiz bilan baham: |