2-maruza. Demografik jarayonlar va aholi xaqida ma’lumotlar manbaiari

Aholi registrlari — bu muayyan hududda muntazam yashovchi har bir shaxs yoki uy xo'jaligi haqida axborotga ega boMgan kartotekadir. Aholi registrida har bir insonning asosiy ijtimoiy-dcmografik tavsiflari to'g'risida ma'lumotlar jamlanadi, ya'ni jinsi, yoshi, nikoh holati, tug'ilgan va yashash joyi. Shuningdek, registrga ma'lumoti, ish joyi, farzandlari va hakozolar to'g'risidagi axborot ham kiritilishi mumkin. Registr asosini tashkil etuvchi asosiy tamoyil — bu undagi axborotni muntazam ravishda va o'z vaqtida yangilab turishdir.
Dastlabki aholi registri 1749 yili Shvetsiyada paydo bo'lgan. Hozirgi vaqtga kelib, bir qator Yevropa mamlakatlarida milliy registrlar mavjud (Belgiya, Daniya, Lyuksemburg, Shvetsiya, Niderlandiya, Portugaliya, Ispaniya). Buyuk Britaniyava Fransiya registrlarida aniq yashash joyi qayd etiimagan. Bir qator mamlakat-larda faqatgina hududiy registrlar tuzilgan. Sobiq Ittifoqdagi ba'zi hududlarda registr yaratishga urinib ko'rilgan bo'lsada, bu tadbirlar muvaftaqiyatsizlikka uchragan, chunki axborotlar deyarli yangilan-magan.
Aynan demografik registrdan tashqari aholi ro'yxatlariga yaqin bo'lgan maxsus registrlar ham tuzilishi mumkin: turar-joy registri; pensiya badallarini to'lovchi band bo'lgan aholi registri; tibbiy sug'urta tizimi registri. Ushbu qisman axborot tashuvchi barcha registrlar ham muntazam yangilanib turadi va demografik axborotga ega bo'lishda qo'shimcha manba sifatida xizmat qiladi. Yevropaning bir qator mamlakatlarida onkologik -hamda yurak-qon tomir tizimi kasalliklariga chalingan bemorlar registrlari ham mavjud.
Aholi registri olib boriladigan mamlakatlarda uning ma'lumot-laridan keng foydalaniladi, chunki shu yo'l bilan har qanday vaqt uchun ham yirik hududiy bo'linmalar, ham alohida guruh aholining soni va tarkibiga doiraniq ma'lumotlarni qo'lga kiritish mumkin. Shu tariqa muayyan hudud aholisining istiqboldagi taraqqiyotini belgilash ishlari ancha oson kechadi. Registrlar turli tadqiqotlarni olib borishda, tanlamani aniqlashda yordam beradi. Xususan, Daniya va Niderlandiyada so'nggi 20 yil davomida aholi ro'yxatlari klassik aholini ro'yxatga olish uslubida emas, balki aholi registrlariga asoslanib olib boriladi. Ayni vaqtda registr yordamida jamlangan axborot sifati qayd etishning aniqligi va to'liqligi, har bir shaxs va uy xo'jaligiga doir ma'lumotlarning o"z vaqtida yangilanib turishiga bog'liq.
Shunday qilib, aholi ro'yxatlari muayyan vaqtdagi aholi soni hamda tarkibi haqida statik tasavvurlar hosil qilish; aholini joriy qayd etish esa vaqt mobaynida aholi soni va tarkibidagi o'zgarishiarni, ya'ni uning dinamikasinikuzatish imkonini beradi. Tanlama tadqiqotlar demografik jarayonlarning o'tmishdagi
kechishi yoki hozirgi dinamikasi xususidagi ma"lumotlarni taqdim etsa, aholi registrlari har bir insonning asosiy ijtimoiy-demografik tavsiflarini jamlashga yordam beradi.
Nazorat va muhokama uchun savollar

1. 
   Demografik ma'lumotlar deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Aholi to'g'risida axborot beruvchi manbalami sanab bering.
   
3. 
   «Aholi ro'yxati» tushunchasiga ta'rif bering.
   
4. 
   Dastlabki aholi ro'yxati qachon va qayerda o'tkazilgan?
   
5. 
   Aholini ro'yxatga olishning asosiy vazifalarini aytib bering.
   
6. 
   Aholini ro'yxatga olishda qanday usullardan foydalaniladi?
   
7. 
   O'zbekiston Respublikasida demografik jarayonlami joriy qayd etish qaysi organ orqali amalga oshiriladi?
   
8. 
   Tug'ilish va o'lim jarayonlarini qayd etish tartibini tushuntirib bering.
   
9. 
   Tanlama tadqiqotlar deganda nimani tushunasiz?
   

10. 
    Tanlama tadqiqotlar qanday maqsadlarda o'tkaziladi?
    
11. 
    «Aholi registri» tushunchasiga ta'rif bering.
    
12. 
    Aholi registrining qanday turlarini bilasiz?