2 Ma’ruza. Biosferaning ekologik muammolari

Atmosferani ifloslantiruvchi manbalar 

---

Er o„rab olgan havo qatlami atmosfera deyiladi. Erning landshafti 
hayotda juda muhim vazifani bajaradi. Atmosfera Erning tirik 
organizmlarini ultrabinafsha nurlardan saqlaydi. Agar atmosfera 
bo„lmaganda edi, unda er yuzasi kechqurun -100
o
S sovuq, kunduzi 
100
o
S isib ketgan bo„lar edi. Faqat atmosfera tufayli Erda hayot mavjud, 
aks holda u Oydagi kabi hayotsiz bo„lib qolar edi. 
Atmosferaning ifloslanishi deganda, uning tarkibida tabiiy holda har 
xil gazlar, qattiq zqrrachalar, chchanglar, tuz zarrachalari, suv bug„lari 
va boshqlar ko„zda tutiladi. Koinotdan har yili 10 mil.tonna chang 
atmosferaga tushadi. Bir kuchli vulqon otlganlda atrofg„muhitga 75 
mil.m
3
chang chiqadi. SHuningdek dengiz suvi tufayli havoga tuz 
zarrachalari, yong„in natijasida chang-qurum va boshqa qattiq 
zarrachalar, o„simlik changlari chiqib qo„shiladi. Keyingi paytilarda 
atmosferaning sun‟iy ifloslanishida avtotransport birinchi o„rinni 
egallaydi (40%), energetika sanoati(14%), ayishi-kommunal, qishloq 
xo„jaligida(26%)ni tashkil etadi. Hozir har yili atmosferaga Er 
kurrasidagi kishilarning xo„jalik faoliyatida 500 mil.t atrofida 
oltingugurt 
(IV)-oksidi, 
sulfid 
oksidi, 
azot 
oksidi, 
uglevodorodlarni,qo„rg„oshinning zaxarli birikialarini, changni, qshm va 
boshqalarnichiqarib uni ifloslaydi. 
AQSHda atmosfera havosining ifloslanishida transportning hissasi 
60%ni, 
sanoat 
hissasi 
esa 
17%ni 
tashkil 
etsa, 
Evropa 
Ittifoqidasanoatning hissasi 60%ni, transport 13%ni tashkil etadi. Nyu-
York, Los-Anjelos, Tokio shaharlaarida atmosfera havosining 
ifloslanishida avtomobillar hissasi 90%da etadi. 
AQSH olimlarning ma‟lumotlariga ko„ra “SHattl” kosmik 
apparatini orbitaga chiqargan raketa atmosferaning yuqori qatlimiga 
300t alyuminiy oksidini, poroshokka o„xshash modda qilib chiqargan. 
Fransiyadagi birgina “Elektisited Frans” IESida bir oyda 51000t 
ko„mir yoqiladi, oqibatda har kuni undan 33t sulfat angidrid gazi, 250t 
kul va qurum havoga chiqadi. Masalan, 1t cho„yan rudasini ajratib olish 
150 m
3
, 1t po„lat olish uchun 35-70 m
3
, 1t atsetilen loish uchun 3600 m
3
kislorod sarflanadi.
Atmosferaning ifloslanishida tog„-kon sanoati, maishiy-kommunal 
xo„jalik ham ishtirok etayotir. Toshkentshahrida bir sutkada 20 mil.m
3
shilangan iflos va tarkibida 4 %(SO
2
) bo„lgan iflos havo atmosferaga 
chiqariladi. 

---

 BMTning ma‟lumotiga ko„ra hozir dunyoda yiliga sigaret chekish 
natijasida atmosferaga 10.5t rux, 966t marganets va boshqa zararli 
moddalar chiyariladi. 
Atmosfera havosida kislorodning miqdori 1.5*10
15
t bo„lib, undan 
har yili dunyo bo„yicha 1*10
10
t yoqilg„iga sarflanadi. Natijada uning 
miqdori 0.02%ga kamaydi. 
Bir kishi o„rtacha bir kcha-kunduzda 25kg havo bilan nafas oladi. 
Havo tarkibida zararli chang, qurum va zararli moddalar organizmda 
to„planaveradi va oqibatda har xil kasallarni: satma, ko„z kasali, jigar 
sirrozi, qon bosimi, rak, bronhit, o„pka kasalligi, yo„tal kasalliklarini
ko„payishiga sabab buladi.nafas olish yo„llarini, yurak qon tomir 
sistemalarini shikastlaydi. Agar havoda oltingugurt oksidi ko„p topilib 
qolsa, odamlarda bronxit, gastrit, o„pka kasalliklari vujudga keladi. 
Uglerod oksidining havoda ko„payishi natijasida kishi organizimida 
gemoglabin 
kamayadi, 
yurak, 
qon-tomir 
sistemalari 
buziladi, 
ateroskleroz kasalligi kshpayadi, bosh aylanadi ,yurak tez urib, uyqu 
buziladi, odam tajang bo„lib qoladi. 
Atmosfera havosi tarkibidakarbonat angdridi miqdorini ko„payishi 
natijasida “parnik effekti” vujudga keladi. 
Atmosfera havosini changlar, qurumlar, tutunlar, qattiq zarrachalar 
va zaharli gazlar bilan ifloslanishi sayyoramiz suv resurslariga ham 
salbiy ta‟sir ko„rsatadi. Natijada Respublikamiz daryo suvlarning sifati 
pasayaadi, ichimlik sifatida foydalanish davlat standartiga to„g„ri kelmay 
qolyaapti. 
Atmosfera havosini ifloslanishi o„simliklarning va qishloq xo„jalik 
ekinlarining normal o„sishiga salbiy ta‟sir ko„rsatadi.