2-ma’ruza 2-mavzu: ontologiya, gnoseologiya va ong falsafasi. Falsafaning metod, qonun va kategoriyalari. Reja

Qarama-qarshiliklar birligi va kurashi falsafiy qonunlar ichida markaziy o`rinni egallaydi. Dialektikada qarama- qarshilik deb, borliqdagi narsa, hodisa va jarayonlarning o`zaro bir- birini istisno qiladigan, shu bilan birga, bir- birini taqazo etuvchi tomonlari, tamoyillari va kuchlarning o`zaro munosabatlari tushuniladi.
Bu qonunga muvofiq borliqdagi har bir narsa bir- biri bilan uzviy aloqada bo`lgan va biri ikkinchisini istisno etuvchi qarama- qarshi tomonlarga, kuchlarga ega. Bu qarama- qarshi tomon va kuchlar o`rtasidagi kurash taraqqiyotning manbaini ifodalab, eskining yo`qolishi va yangining paydo bo`lishiga olib keladi. Narsa va hodisalarning qarama- qarshi tomonlari o`rtasidagi munosabat ziddiyat deb ataladi, ziddiyatlar ichki va tashqi, asosiy va xususiy, zaruriy va tasodifiy shakllardan iboratdir.
Narsa va hodisalarning harakat mohiyatidan kelib chiqadigan ziddiyatlarga ichki ziddiyat deb ataladi. Tashqi ziddiyatlar deb turli narsa va hodisalar o`rtasidagi qarama- qarshiliklarga aytiladi.
Insoniyat paydo bo‘libdiki, uning hayotida ayniyat va tafovut ham, ziddiyat va qarama-qarshiliklar ham mavjud bo‘lib kelmoqda. Odamzod ziddiyatlar kamroq bo‘lgan, kishilarning xilma-xil intilish va maqsadlari, bir-biridan farq qiladigan g‘oyalari uyg‘unlashgan, barqarorlik ustuvor bo‘lgan jamiyatni qurish uchun bosh qotirib kelmoqda. Anu shunday intilishlar fanda «Konfliktologiya» (konflikt — ziddiyat, logos- ta‘limot) deb ataladigan falsafiy yo‘nalish paydo bo‘lishiga olib kelgan. Bu soha bilan shug‘ullanadigan olim va mutaxassislar konfliktologlar deb ataladi. Ular konfliktlarni keltirib chiqarish emas, balki ularning oldini olish va jamiyat uchun foydali tarzda hal qilish yo‘llari va usullari ustida bosh qotirishadi.
Har bir ziddiyatning aniqlanishi, hal qilinishi o‘zgarishga, yangilanishga, bir sifatdan ikkinchi sifatga, eskidan yangiga o‘tishga sabab bo‘ladi. Olam turli-tuman bo‘lganligi uchun ziddiyatlar ham xilma-xildir. Masalan, ichki va tashqi ziddiyatlar, asosiy va asosiy bo‘lmagan ziddiyatlar mavjud. Ular o‘rtasida farq bo‘lgani bilan birga, mutlaq chegara ham yo‘q. Chunki amalda, hayotda ular bir-biriga o‘tishi, birgalashib ketishi va taraqqiyotda turli xil o‘rin tutishlari mumkin. Ziddiyatlar xilma-xil shaklda bartaraf etilishi mumkin. Ulardan biri eskining yemirilib, yangining qaror topishidir. Jamiyatdagi ziddiyatlarni bartaraf etishning samarali shakllaridan biri-konsensus (o`zaro kelishuv) dir. Konsensus qarama-qarshi kuchlar, tomonlar, ijtimoiy guruhlar, partiyalar, harakatlar o`rtasidagi ziddiyatlarni umumiy manfaatlardan kelib chiqib hal etish yo`lidir.