2. Makroiqtisodiyot fanining tadqiqot usullari. “Resurslar- tovarlar va xizmatlar” hamda “daromadlar –xarajatlar”ning doiraviy oqimi modeli

Ish beruvchilar uchu. Korxona egasi, ya’ni ish beruvchi uchun qanday o’zgarishlar amalga oshmoqda?

Bu yerda ham e’tibor berish mumkin bo’lgan jihatlar bor. Masalan, avvalgi tizimda daromad solig’i va ijtimoiy sug’urta ajratmalaridan tashqari, ish beruvchi ham har bir xodim uchun «Yagona ijtimoiy to’lov»ni amalga oshirishga majbur edi. Bu to’lov katta korxonalar uchun ish haqida 25 foiz, kichik biznes uchun 15 foiz etib belgilangan. Bundan tashqari, «Yagona soliq to’lovi»ning minimal stavkasi ham mavjud bo’lib, ish haqidan qat’i nazar, har bir xodim uchun 131 775 so’mdan (eng kam ish haqining 65 foizi) kam bo’lmagan miqdorda to’lov qilish lozim edi. Ya’ni, 500 ming so’m oylik hisoblanadigan xodim uchun stavka bo’yicha 15 foiz = 75 000 co’m emas, o’sha 131 775 so’mni to’lashga to’g’ri kelardi. Bu yerda oylikdan 26 foizdan ham ko’proq miqdorida «Yagona ijtimoiy to’lov» hisoblanmoqda.

Yangi tizimga ko’ra, ish beruvchining ish haqidan ajratmasi yuqorida aytilganidek, 12 foizni tashkil qiladi, xolos. Ya’ni, kichik korxonalar ham, yirik biznes vakillari uchun ham ish haqidan to’lanadigan to’lovlar foizi oldingiga nisbatan pasaymoqda.

Ish haqidan ushlanmalarning o’sib boruvchi yoki o’zgaruvchan stavkalarda emas, qat’iy stavkalarda ushlanishi bir qator qulayliklarni ham keltirib chiqarmoqda.

Birinchidan. Yil davomida ish joyini o’zgartiradigan xodim yangi ish joyiga avvalgi ish o’rnidan ish haqi va ushlanmalar bo’yicha ma’lumotlar taqdim etishi lozim bo’lardi. Chunki, daromad solig’i o’sib boruvchi yakun bilan hisoblanishi uchun, bu ma’lumotnomaga ehtiyoj sezilardi. Agar ma’lumotnoma taqdim etilmagan taqdirda, daromad solig’ini maksimal stavkada ushlash belgilab qo’yilgandiki, bu ham yetarlicha noqulaylik keltirib chiqarardi. Endi bunday ma’lumotnoma shart emas, daromad solig’i qat’iy stavkada bo’lgani uchun, uni hisoblashda boshqa daromadlarni bilishga ehtiyoj yo’q.

Ikkinchidan. O’rindoshlik asosida ishlovchilar har yili deklaratsiya topshirishlari lozim edi. Sababi, ikki va undan ortiq joyda kamroq oylik olgan xodim har bir ish o’rnida minimal stavkada soliqqa tortilishi mumkin. Barcha daromadlar birlashtirganda esa, shkala o’zgarib ketishi va qo’shimcha soliqlar ham paydo bo’lishi mumkin. Endi, bir nechta joydan oylik olgan xodim har bir joyda bir xil – belgilangan 12 foizni to’layotgani bois, deklaratsiya to’ldirishi ham shart emas.