2. Makroiqtisodiyot fanining tadqiqot usullari. “Resurslar- tovarlar va xizmatlar” hamda “daromadlar –xarajatlar”ning doiraviy oqimi modeli

ЯИМ ўсиши ва Давлат бюджети харажатлари динамикаси нисбати

ЯИМ Ижтимоий соҳа харажатлари (трлн сўм)

2016 йилда Узбекистан Республикаси Давлат бюджети харажатлар кисмининг таркибий тузилиши

(жамига нисбатан улуши)

Бошқа харажатлар 20,3%

Вазирлар маҳкамасининг захира жамгармаси

0,3%

Фукароларни ўзини ўзи бошқариш органларини саклаш харажатлари

1,1%

Давлат ҳокимияти, бошқарув, адлия, прокуратура ва суд органларини caқлаш харажатлари

3,2%

Марказлаштирилган инвестицияларни молиялаштириш харажатлари

ННТ ва фукоролик жамиятларининг бошқа институтларини ривожлантириш харажатлари

0,03%

5,2%

Иқтисодиёт учун харажатлар 10,6%

о

2013


2014


2015 2016

Шу билан бирга, ижтимоий соҳа ва аҳолини ижтимоий қўллаб-қувватлаш харажатларининг Давлат бюджети умумий харажатларидаги улуши 58,9%ни ташкил этди. Ижтимоий харажатлар таркибида энг салмокли ҳиссага таълим

харажатлари (2015 йилги 59,4% урнига 57,0%) ва согли^ни саклаш харажатла­ри (2015 йилги 25,5% урнига 24,3%) эга.

2013 2014 2015 2016

2016 йилда иқтисодиёт ва инвестициялар учун йўналтирилган умумий харажатлар солиштирма нархларда ўсиб, ЯИМга нисбатан мос равишда 2,2% ва 1,1%ни ташкил этди.

Бюджет ҳисобини давлат секторида молиявий ҳисоботларнинг халқаро стандартлари билан мувофиқлаштириш мақсадида, 2016 йилдан бошлаб Ўзбекистон Республикаси бюджет ҳисобининг стандарти (1-сонли Б^С) «ҳисоб сиёсати»ни жорий этиш бошланди (Ўзбекистон Республикаси Молия вазирининг 91-сонли буйруғи).

Мазкур Стандартнинг мақсади ҳисоб сиёсатини танлаш ва ўзгартиришлар киритиш мезонларини, шунингдек бюджет ташкилотлари томонидан бюд­жет ҳисобини ва молиявий ҳисоботни тузиш, ҳисоб сиёсатидаги ўзгаришлар тўғрисидаги ахборотни очиб бериш тартибини белгилаб беришдан иборат. У бюджет ташкилотларининг молиявий ҳисоботларига бўлган ишончлилик даражасини ва маълум бир даврийликдаги молиявий ҳисоботларини, шунингдек бошқа бюджет ташкилотларининг молиявий ҳисоботларини ўзаро солиштириш даражасини оширишга мўлжалланган.

SHunday qilib, Davlat byudjeti xarajatlarining yarmidan ko’pi quyidagilarga yo’naltirildi:

– byudjet muassasalari va tashkilotlari xodimlarining ish haqi, barcha turdagi pensiyalar va ijtimoiy nafaqalar, stipendiyalarning miqdorini inflyatsiya darajasidan yuqoriroq darajada oshirish. Bundan ko’zlangan maqsad, respublika aholisining turmush darajasini yanada oshirish va fuqarolarga ijtimoiy madadni kuchaytirishdan iborat;

Byudjet xarajatlarining ijtimoiy yo’naltirilganlik darajasini yanada kuchaytirish maqsadida ijtimoiy soha va ijtimoiy himoya uchun sarflangan xarajatlarning (2005 yilda Maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy Dasturini amalga oshirishga bo’lgan xarajatlar bilan

– jamiyatni yangilash va o’tkazilayotgan islohotlarning asosiy bo’g’ini sifatida maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy Dasturini amalga oshirish uchun. Buning doirasida, umumta’lim maktablari o’qituvchilarining turmush tarzini yaxshilash, ijtimoiy-maishiy va moddiy shart-sharoitlar yaratish, ularni qo’llab-quvvatlash maqsadida umumta’lim maktablarining o’qituvchilarining, birinchi navbatda boshlang’ich sinf o’qituvchilarining mehnatlarini moddiy rag’batlantirishni kuchaytirish bo’yicha chora-tadbirlarni amalga oshiriladi.

Bundan tashqari mamlakat iqtisodiyotida qishloq xo’jaligining tutgan o’rniga e’tibor qaratilib va iqtisodiyotda amalga oshirilayotgan tuzilmaviy o’zgarishlar talablaridan kelib chiqib byudjet mablag’lari, eng avvalo quyidagi masalalarni yechishga: qishloq xo’jaligida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish; sug’oriladigan yerlarni suv bilan yetarlicha ta’minlash; fermer xo’jaliklarini rivojlantirish; qishloq joylarda ishlab chiqarish munosabatlarini takomillashtirish; bozor prinsiplariga mos ravishda qishloq xo’jaligida ishlab chiqarishning uyushgan boshqaruv tizimini joriy etish; qishloq xo’jaligi maxsulotlarini ishlab chiqaruvchilarning erkinligini oshirishga qaratilgan.

Tahlil qilinayotgan davrda markazlashgan investitsiyalarning byudjet xarajatlaridagi ulushining kamayishi tendensiyasi barqaror bo’ldi.

Soliq stavkalarining pasaytirilishi , soliq imtiyozlarining ko’paytirilishi natijasida korxonalar moliyaviy ahvolining yaxshilanishi natijasida ularning jami investitsiya manbalaridagi ulushining ortishi investitsiya loyihalarini moliyalashtirishda davlat byudjeti mablag’lari sarfini kamaytirish va tejalgan mablag’larni ijtimoiy sohaga yo’naltirish imkonini berdi.