|
1.3-chizma. “Resurslar-tovarlar va xizmatlar” hamda “daromadlar – xarajatlar”ning davlat aralashuvi mavjud iqtisodiyotdagi doiraviy aylanishi modeli.
Bunda:
Er, mehnat, kapital.
|
Iste’mol xarajatlari.
|
Resurslar.
|
Sotishdan tushgan daromad.
|
Tovar va xizmatlar.
|
Resurs xarajatlari.
|
Tovar va xizmatlar.
|
Soliqlar.
|
Resurslar.
|
Soliqlar.
|
Tovar va xizmatlar
|
Xarajatlar.
|
Transfertlar.
|
Xarajatlar.
|
Pul daromadlar (ish haqi, renta, foiz, foyda)
|
Subsidiyalar.
|
Bunday iqtisodiyotda resurslar - tovarlar va xizmatlar, daromadlar- xarajatlarning uzluksiz harakati ham bozor mexanizmlari orqali, ham davlat aralashuvi bilan ta’minlanadi. Bunda hukumat ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilarning harakatini bevosita boshqarmaydi, balki resurslar va tovarlar bozorlarida qatnashish orqali ularning iqtisodiy faoliyatiga qulay sharoitlar yaratadi. Davlat korxonalar va uy xo’jaliklarini soliqqa tortish bilan birga korxonalarga subsidiyalar berish, aholiga transfert to’lash orqali ularning ishlab chiqarish imkoniyatlari va xaridga qodir talablariga ta’sir etadi. Ayni paytda davlat resurslar bozoridan hamda tovarlar va xizmatlar bozorida sotib oluvchi sifatida ishtirok etadi. Davlat o’z ishtiroki bilan firmalarning ishlab chiqarish hajmlari va uy xo’jaliklarining tovarlar va xizmatlar xarid qilish miqdolari to’g’risidagi qarorlari o’zaro mos kelmagan hollarda ro’y beradigan iqtisodiy tebranishlarni tartibga solib turadi. Ochiq iqtisodiyot sharoitida doiraviy oqimlar modeli yanada murakkablashadi. Endi unda to’rtinchi makroiqtisodiy sub’yekt- tashqi dunyo ham paydo bo’ladi. CHet el investitsiyalarinig kiritilishi va xorijga investitsiya qilish, eksport va import operatsiyalari shu jumladan moliyaviy bozor orqali jamg’armalarning investitsiyalarga oqib o’tishi va moliyaviy mablag’larning qayta taqsimlanishini e’tiborga olsak ko’rib o’tilgan model mukammal emasligiga iqror bo’lamiz. Ammo shu ko’rinishda ham bu model makroiqtisodiy jarayonlarni yaxlit holda tasavvur qilishga imkon beradi. Doiraviy oqimlar modelidan chiqariladigan xulosa shuki, davlat, firmalar, uy xo’jaliklari va tashqi dunyoning yalpi xarajatlari yalpi ishlab chiqarish hajmiga teng bo’lishi resurslar, tovarlar va xizmatlar oqimlari (ya’ni real oqim) bilan daromadlar va xarajatlar oqimlari ( ya’ni pul oqimlari) o’zaro teng bo’lishining asosiy shartidir YAlpi xarajatlar hajmining oshishi ishlab chiqarish hajmlari va ish bilan bandlilik darajasining o’sishiga olib keladi . Bu esa o’z navbatida yalpi daromadlarning oshishiga sabab bo’ladi. Kattaroq hajmdagi yalpi daromadlar unga mos hajmdagi yalpi xarajatlarni belgilab beradi. Sabab oqibat bog’lanishlari o’rin almashishi tufayli doiraviy oqimlar modeli doiraviy aylanish ko’rinishini oladi. Iqtisodiyot barqaror rivojlanib borishi uchun yalpi xarajatlar to’xtovsiz o’sib borishi shart. Bu vazifa byudjet-soliq siyosati vositalari bo’lgan soliqlarni hamda davlat xarajatlarini o’zgartirish hamda pul-kredit siyosati vositalari yordamida mul massasini o’zgartirish orqali bajariladi.
Xulosa
«Makroiqtisodiyot» fani umumiy iqtisodiy nazariyaning ikki muhim bo’limidan biri bo’lib, iqtisodiyotni bir butun holda o’rganadi va ishsizlik, inflyatsiya, iqtisodiy o’sish, to’lov balansi barqarorligi, davlat byudjeti, davlat qarzi kabi hozirgi zamon iqtisodining barcha muhim muammolarini tadqiq qiladi.
Iqtisodchi olimlar tomonidan makroiqtisodiy tahlil elementlari XVIII asrdanoq qo’llanila boshlagan bo’lsada makroiqtisodiyot fani XX asrning o’rtalariga kelib mustaqil fan sifatida shakllanib bo’ldi va uning asoschisi deb J.M. Keyns tan olinadi.
Makroiqtisodiy tahlilning o’ziga xos xususiyati unda agregat ko’rsatkichlardan foydalanishda namoyon bo’ladi.
Uy xo’jaliklari, firmalar, davlat va tashqi dunyo makroiqtisodiyot sub’yektlarini tashkil etadi.
Makroiqtisodiy tahlilda matematik formula, grafik va chizmalar ko’rinishidagi makroiqtisodiy modellardan foydalaniladi. Iqtisodiyotdagi barcha muammolarni o’rganish imkonini beradigan yagona model mavjud emas. SHuning uchun ham makroiqtisodiy tadqiqotlarda o’zaro bir birini to’ldiradigan ko’pgina modellardan foydalaniladi.
“Resurslar - tovarlar va daromadlar” hamda “daromadlar – xarajatlar”ning doiraviy oqimi sxemasi soddalashtirilgan makroiqtisodiy model bo’lib makroiqtisodiyot sub’yektlarining o’zaro munosabatlarini va makroiqtisodiy jarayonlarning kechishini shartli tarzda aks ettiradi.
Asosiy adabiyotlar
Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligi yanada yuksaltirishdir / I.A.Karimov. – Toshkent: «O’zbekiston», 2010. – 34-50 b.
Karimov I.A. 2015 yilda iqtisodiyotimizda tub tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirish, modernizatsiya va diversifikatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish hisobidan xususiy mulk va xususiy tadbirkorlikka keng yo’l ochib berish – ustuvor vazifamizdir. T.: O’zbekiston, 2015. 36 b.
Vechkanov G.S., Vechkanova G.R. Makroekonomika.2-e izd.-SPb.:Piter, 2010, 230-235 s.s.
Mariganova ye.A., SHapiro S.A. Makroekonomika. Ekspress kurs.: uchebnoye posobiye- M.: KNORUS, 2010, 252-269 s.s.
Vechkanov G.S., Vechkanova G.R. Makroekonomika; Uchebnik dlya vuzov , 3-e izd., dopolnennoye.-SPb.: Piter, 2009, 408-425 s.s.
Menk’yu N.G. Prinsipi makroekonomiki: 4-e izd./Per.s ang.–SPb.:Piter, 2009, 349-364 s.s.
Samuel’son, Pol E., Nordxaus, Vil’yam D. Makroekonomika,18-e izd.: per. s angl,-M.: OOO «I.D. Vil’yams», 2009, 341-363 s.s.
Kiseleva ye.A. Makroekonomika: Ekspress kurs: uchebnoye posobiye.- M.: KNORUS, 2008, 343-346 s.s.
Abel’ E., Bernanke B. Makroekonomika. 5-e izd.- SPb.: Piter, 2008, 595-644 s.s.
Makroekonomika. Teoriya i rossiyskaya praktika: uchebnik / pod red. A.G.Gryaznevoy i N.N. Dumnoy.-5-e izd., pererab. I dop.-M.: KNORUS, 2008, 554-588 s.s.
Tarsevich L.S., Grebnikov P.I., Lusskiy A.I. Makroekonomika:Uchebnik.- 6-e izd. , ispr. i dop. –M.: Vissheye obrazovaniye», 2006, 406-432s.s.
Agapova T.A.Seregina S.F. Makroekonomika:Uchebnik.-7-e izd.pererab. i dop.-M.:Izdatel’stvo “Delo i servis”, 2005. 338- 372 s.s.
Do'stlaringiz bilan baham: |
