2-Laboratoriya ishi Guruh (partiya) detallar aniqligini tekshirish

2-Laboratoriya ishi


Guruh (partiya) detallar aniqligini tekshirish.
Texnologik jarayonning strukturaviy tuzilishi quyidagi sxemada ko’rsatilgan


Detallarni tayyorlashda yoki yig’ishda TJ birqancha amallarni o’z ichiga oladi.


Mahsulot tayyorlash yoki yig’ish jarayoniga muvofiq ravishda TA ni quyidagicha tariflash mumkin.
Texnologik amal (TA) deb, – texnologik jarayonning tugallangan qismi bo’lib, bitta yoki bir nechta bir vaqtda ishlov beriluvchi yoki yig’iluvchi mahsulotlarni, bitta yoki bir qancha ishchilar tamonidan uzluksiz bajaruvchi ishga aytiladi.
TA ishlab chiqarishni rejalashtirish va uchyotga olishda asosiy birlik bo’lib hisoblanadi. Amallarga asoslanib, mahsulot (buyum) ishlab chiqarishning ish hajmi, vaqt me’yori va narxi belgilanib, kerakli sonda ishchilar, jihoz-uskunalar, moslamalar, keskich va o’lchagich asboblar hamda mexanik ishlov berishning tannarxi aniqlanadi. Shu bilan birga ishlab chiqarishning kalendar rejasi hamda sifatni nazorat qilish va ishni bajarish muddati ishlab chiqiladi.
Texnologik amallardan tashqari yordamchi amallar (transport, nazorat, tamg’alash, qirindilarni tozalash va boshq.) o’lcham va sifatni o’zgartirmaydi, ammo TA ni bajarish uchun zarur hisoblanadi.
Texnologik o’tish – ishlov berishdan yoki yig’iluvchi detallarni birlashtirishdan tashkil topuvchi, qo’llanilgan asbob va yuzalarning doimiyligini xarakterlovchi texnologik amalning tugallangan qismiga tushuniladi. Odatdagi metall kesuvchi dastgohlarda tehnologik o’tishlarni dastgohlarning o’zgarmas ish rejimida bajariladi. Ishlov berish vaqtida tanavorga bitta tehnologik o’tishning ichida dastgohning ish rejimining avtomatik ravishda o’zgarishini, TA, raqamli dastur bilan jihozriladigan dastgohlarda ishlov berishda amalga oshirilishiga tushuniladi.
Yordamchi o’tish – texnologik amalning tugallangan qismi bo’lib, ishchi va dastgoh harakatlaridan tashkil topib, binobarin, sirtlarning shakli, o’lchamlari va sifati o’zgarishi bilan bog’liq bo’lmay, ammo texnologik o’tish uchun zarur bo’lgan harakatlarga tushuniladi.
Masalan: tanavorlarni o’rnatish, keskich asboblarni almashtirish va h. k. lar kiradi.
Ishchi yurish – texnologik o’tishning tugallangan qismi bo’lib, keskich asbobning tanavorga nisbatan bir marta siljishidan tashkil topib, tanavorning shakli, o’lchamlari, yuzalar tozaligi yoki xossalari o’zgarishiga tushuniladi.
Yordamchi yurish – texnologik o’tishning tugallangan qismi bo’lib, keskich asbobning tanavorga nisbatan bir marta siljishidan tashkil topib tanavorning shakli, o’lchamlari, yuzalar tozaligi yoki xossalari o’zgarishi kuzatilmasdan, lekin ishchi yurishni bajarish uchun zarur bo’lgan harakatga tushuniladi. Buni salt yurishlar desa ham bo’ladi.
O’rnatish – texnologik amalning qismi bo’lib, ishlov beriluvchi tanavorlar yoki yig’iluvchi yig’ilma birliklarning moslamaga o’zgarishsiz mahkamlangan holatiga tushuniladi.
Texnologik amallar, bir yoki bir necha o’rnatuvlarda bajarilishi mumkin.
Masalan: tokarlik dastgohida po’lat valikni uch quloqli patronga o’rnatib bitta tarafiga ishlov berib bo’lgandan keyin uni bo’shatib, birinchi ishlov berilgan tomoni bilan uch quloqli patronga qaytadan o’rnatib, ikkinchi tomoniga ishlov berilib, TA tugatilsa, TA ikkita o’rnatuvda bajarilgan hisoblanadi va h.k. Yo’nish, TA bitta, ikkita va birnecha o’rnatuvlarda bajarilishi mumkin.
Ishchi joy – Mehnat predmetlari joylashgan korxona strukturasining elementar bo’lagi (u erda ishni bajaruvchilar, ular tomonidan ishlatiluvchi texnologik asbob-uskunalar, konveyerning qismi, vaqtinchalik uskunalar, yuk ko’taruvchi kranlar joylashtiriladi),



2.1-rasm. Ishchi joy sxemasi: a)- tokarni; b)- chilangarni. 1-dastgoh (verstak), 2-asbob-uskuna shkafi, 3- ishchi, 4- tahta panjara, 5- stol, 6-yashik, 7-shkaf, 8-kran.


Holat (pozitsiya) deb, – moslamaga o’zgarishsiz mahkamlangan ishlov beriluvchi tanavor yoki yig’iluvchi yig’ma birlikning moslama bilan birgalikda, keskich asbobga yoki dastgohning biron qo’zg’olmas qismiga nisbatan egallagan, o’rniga aytiladi. Holat asosan: to’xtab–to’xtab aylanuvchi holatli stollarda (agregat dastgohlarida): chiziqli yoki aylanma harakatlanuvchi konveyerlarda (avtomatik liniyalar, MIT, MIU, MAL va MAI) kuzatiladi. Masalan: bironta oddiy vtulka shaklidagi detal ichki teshigiga to’rt holatli agregat dastgohida ishlov berish kerak bo’lsin (2.2 – rasm).

2.3- rasm. 4 holatli agregat dastgohi: 1 holat- tanavorni o’rnatish
va tushirish. 2 holat-parmalash, 3 holat-zenkerlash, 4 holat-razvertkalash


Harakat (priyom) – texnologik o’tuv yoki uning qismini bajarishda, bir maqsadga birlashtirilgan tugallangan ishchi harakatlarining yig’indisi. Masalan, tanavorni moslamaga o’rnatib va tushirib, yordamchi o’tishni bajarishda ketma-ket quyidagi harakatlarni bajarish kerak bo’ladi: yashikdan tanavor olinsin, moslamaga o’rnatilsin va mahkamlansin, dastgoh ishga tushirilsin. Dastgoh to’xtatilsin, tanavor moslamadan bo’shatilsin va jihoz yashikka solib qo’yilsin va hokazo.
Munozara uchun savollar


1. Ishlab chiqarish jarayoni nimalarni o’z ichiga oladi?
2. Texnologik jarayon tarkibiga nimalar kiradi?
3. Texnologik amal ishlab chiqarishning qanday elementi hisoblanadi?
4. Texnologik o’tish deganda nimaga tushunamiz, misollar keltiring?
5. Ishchi yurish deganda nimaga tushunamiz misollarda izohlang?
6. Yordamchi o’tish bilan yordamchi yurishning farqi nimada?
7. O’rnatish, holat va harakat tushunchalarini izohlang?