2-kurs, кечки O‘quv-uslubiy majmua bilim sohasi

Aniqlovchi tur

Bu tur bo‘yicha ot, sifat, fe’l, ravish so‘z turkumiga oid so‘z­lar yasaladi.

Hosil bo‘lgan so‘zlarda aniqlovchi va aniqlanmish bo‘ladi.

火车 huŏchē «poezd» (火 huŏ «olov», 车 chē «mashina»; so‘zma-so‘z: «olovli arava»).

汽车 qìchē «avtomobil» (汽 qì «bug‘, gaz», 车 chē «arava»; so‘zma-so‘z: «bug‘li arava»).

Bu turdagi so‘zlarning tarkibiy qismlari sifatida sifat, haraka va predmetlarning nomlarini ifodalovchi o‘zakli mor­femalar kelishi mumkin. Masalan, quyidagi morfemalar sifat ma’nosini va predmet ma’nosini anglatuvchi morfemalarni birlashtirish orqali yasalgan:

白菜 báicài «karam» (白 bái «oq», 菜 cài «sabzavotlar»), 黑人 hēirén «negr, habash» (黑 hēi «qora», 人 rén «odam»)

Ko‘pgina so‘zlarda morfemalar predmet ma’nosiga ega:

工厂gōngchăn «zavod» (工 gōng «ish», 厂chăn «korxona»)

药饭 yàofàn«dorixona» (药 yào «dori», 饭 fàn «uy, xona, bino»)

Ko‘pincha boshqa morfemalar ham uchraydi, masalan, harakat plyus predmet ma’nosini anglatuvchi morfemalar:

飞鸟 fēiniăo «qushlar» (飞 fēi «uchmoq», 鸟 niăo «qushlar»), 走狗 zŏugŏu «malay, uy xizmatkori» (走 zŏu «yurmoq», 狗 gŏu «it»).

Opredelitelniy tip svyazi korney vnutri slova yavlyaetsya ochen produktivnim sposobom slovoobrazovaniya. Po dannomu strukturnomu tipu postroeno bolshoe kolichestvo slov, otno­syaщixsya k kategorii slovoslojeniya i chto osobenno vajno, po nemu obrazuetsya bolshinstvo novix slov i novix terminov.

So‘z ichidagi ildiz (o‘zak)larning bog‘lanishida aniqlovchi tur so‘z yasalishidagi eng muhimlaridan sanalib, u orqali ko‘p­gina yangi so‘z va yangi atama (termin)lar hosil bo‘ladi.

Kapulyativ tur

Bu model orqali ot, sifat, fe’l kabi so‘z turkumlariga oid so‘zlar yasaladi, bunda so‘zlar teng munosabatda bo‘ladi.

父母 fumu «ota-ona» (父 fu «ota», 母 mu «ona»)

土地 tudi «yer» (土 tu «tuproq», 地 di «yer»)

Bu turdagi aksariyat so‘zlar sinonim morfemalarning birlashtirilishi orqali yasaladi:

朋友 pengyou«do‘stlar»

妇女 funü «ayollar»

Qator so‘zlar antonim morfemalarning birlashtirishi bilan hosil bo‘ladi:

多少 duoshao «qancha?» (多 duo «ko‘p», 少 shao «kam»)

天地 tiandi «olam, koinot» (天 tian «osmon», 地 di «yer»)

Ba’zan bu turdagi so‘zlar bitta morfemani takrorlash yo‘li bilan yasaladi:

爸爸 baba «ota», 哥哥 gege «aka», 弟弟 didi «uka»

Murakkab so‘zlarning bog‘lash yo‘li bilan yasalashi xitoy ti­li tarixining ilk davrlarida keng tarqalgan edi. Oxirgi yuz yilliklar davomida bu usul o‘z samaradorligini ancha yo‘qotdi.

Hozirgi zamon xitoy tilida ot (ismiy) o‘zaklarining tak­ror­lanishi ko‘plikni ifodalash uchun qo‘llaniladi: 人人 renren «har bir, barcha odamlar», 件件 jianjian «har ish, hamma ishlar».

Fe’liy o‘zaklarning takrorlanishi harakatning qisqa mud­dat­ligiga ishora qiladi: 看 kan «qaramoq», 看看 kankan «bir boq­moq», 说 shuo «gapirmoq», 说说 shuoshuo «suhbatlashmoq».

Sifatlarning takrorlanishi ravish so‘z turkumi yasab hosil bo‘lgan so‘zlar o‘zidan keyin 地de suffiksini talab qiladi.

快 kuai «tez», 快快地 kuaikuaide «tez» (ravish)

好 hao «yaxshi», 好好地 haohaode «yaxshi» (ravish)