2-kurs, кечки O‘quv-uslubiy majmua bilim sohasi

Qo‘shma (birikma) undoshlar (affrikat)

Xitoy tili tovushlar tizimida affrikatlar ko‘pchilikni tash­kil etadi. Xitoy tili affrikati ham qorishiq-portlovchilar sin­gari nafasning ishtroki bilan farqlanadi. Tovush paycha­la­ri­ning ishtroki ahamiyatli emas: nafaslilar singari nafasli bo‘lmagan­lar ham jarangsizdir. Xitoy tili affrikatlarining hosil bo‘­lish o‘rnini va ularning asosiy farqlanish xususiyatini bilish uchun affrikat bu - tilda mavjud 2 mustaqil tovushni qo‘shi­lishi­dan emasligini, balki, 1 murakkab tovushning talaf­fuzida qo‘shma boshi va sirg‘aluvchi yakuni bor tovush ekaniga ahamiyat be­rish kerak. Ya’ni tovush bir yerda (masalan: tilning oldi qismida) hosil bo‘la­di. Xitoy tilida ba’zi affikat­lar­ning 2 qismi bo‘lib, mustaqil ham, alohida ham bo‘laolmaydigan tovushlar xizmat qila­di. Masa­lan: [z] va [j]tovushlari til oldi va til o‘rta sirg‘aluv­chilar bo‘l­sada, Pekin shevasida bunday tovush yo‘qituvchi.

[z] xitoy undoshi shovqinli qo‘shma, til oldi, tanglay oldi(alveolyar), jarangli.

[c] xitoy undoshi shovqinli qo‘shma, til oldi, tanglay oldi(alveolyar), jarangsiz, kuchli.

[z’(zh] xitoy undoshi shovqinli qo‘shma, til oldi, tanglay oldi(alveolyar), jarangli.

[c’(ch)] xitoy undoshi shovqinli qo‘shma, til oldi, tanglay oldi(alveolyar), jarangsiz, kuchli.

[j] xitoy undoshi shovqinli qo‘shma, til o‘rta, jarangli, nafasli bo‘lmagan.

[q] xitoy undoshi shovqinli qo‘shma, til o‘rta, jsarangsiz, kuchli

Sonantlar

Bu guruh undoshlarga musiqiy jarangdorligi shovqindan ba­landroq bo‘lgan tovushlar kiradi. Ularning talaffuzida to­vush paychalari hardoim titraydi; ammo xitoy tilida sonorlar hech qachon bo‘g‘in hosil qilmaydi.