2 к –от сиртқи Ш. Э. Эрназаров Ўзбекистон тарихи маъруза матни кириш

Маҳаллий ҳокимликлар

V-VII асрларда мамлакат бир қанча ҳокимликларга бўлиниб кетади. Вилоят ва йирик шаҳарлардан иборат 15 дан ортиқ мустақил ҳокимликлар ташкил топади. Бу вилоят ҳокимликлари аввал эфталлар, сўнгра Турк хоқонлигига бўйсунган. Аммо эфталлар ҳам, турк хоқонлари ҳам уларнинг ички ҳаётига аралашмайди. Ҳокимликлар марказий ҳокимиятга бож тўлаб туриш билан ўз мустақилликларини маълум даражада сақлаб қолади.

Суғд. Мустақил ҳокимликлар орасида энг йириги Суғд ихшидлари - воҳа ҳукмдорлари эди. Ўрта аср давлатлари иттифоқида Суғд ихшидлари катта сиёсий нуфузга эга эди. Бу иттифоқда Самарқанд, Бухоро, Кеш воҳаларининг 11 та йирик мулклари бирлашган эди. Уларнинг ҳар бири ўз ҳокими, ҳарбий чокарлари ва мис пулига эга эди. Самарқанд ихшиди саройида аждодлар руҳи хотираси ибодатхонаси бино қилинган. Ҳар йили унда ўтказиладиган хотира маросимида вилоят ҳукмдорларининг барчаси иштирок этарди.
Суғдда аҳоли гавжум яшаган. Суғдийлар деҳқончилик ва боғдорчилик, айниқса узумчиликда ниҳоятда соҳибкор эди. Чорвачиликда Суғднинг хисори қўйлари ва тулпорлари жуда машҳур эди. Суғд шаҳарлари бу даврда ҳунармандчилик марказига айланади. 718 йил ҳадя тариқасида Самарқанддан юборилган дубулғадан нусха олиб, Хитой қуролсозлари қўшинини темир қалпоқ (дубулға) билан таъминлаган. Суғд тоғларидан олтин, жез, новшадил ва ялама туз ковлаб олинарди.
Тохаристонда нисбатан мустақил ҳокимликларнинг бир нечтаси жойлашган. Улар 27 тоғ ва тоғолди вилоятларидан иборат эди. Тохаристон пойтахти Балх шаҳри бўлган. Тохаристон аввал эфталлар, сўнгра Турк хоқонлиги томонидан бўйсундирилади. Тоҳаристон аҳолиси будда динига эътиқод қилган, 25 ҳарфли ёзув бўлган. Аҳолисининг асосий қисми ўтроқ деҳқончилик билан шуғулланган, айниқса қуролсозлик юксалган.
Ҳозирги жанубий Ўзбекистон ва Тожикистон, Шимолий Афғонистонни ўз ичига олган бу вилоят шимолда Ҳисор тоғлари, жанубда Ҳиндикуш, ғарбда Мурғоб ва Херуруд водийси, шарқда Помир билан чегараланган. Тохаристон номи мил. авв. II асрда Юнон-Бақтрия давлатини қулатган чорвадор қабила - юечжилар номидан олинган. Тохаристон Ҳиндистон, Яқин ва Узоқ Шарқ мамлакатлари билан савдо-маданий алоқалар ўрнатган, ўз чақа-тангалари ички савдо муомаласида юрган. Тохаристон Марказий Осиёда будда ва монийлик динлари тарқалишида муҳим рол ўйнаган.