2. Ishlab chiqarishga ta’sir etuvchi omillar Ishlab chiqarish rejasi ko’rsatkichlar tizimi

2. Ishlab chiqarishga ta’sir etuvchi omillar 
 
Ishlab chiqarish jarayoning tarkibiga bir qator omillar taosir qilib, turli tarmoqlar 
uchun o'z xususiyatlariga ega. Demak bu omillar quyidagilardan iborat: 
1. korxonaning qaysi tarmoqqa taalluqligi – ishlab chiqarilayotgan mahsulot 
nomenklaturasi, uning konstruktiv ji'atlari (tuzilish ji'atlari), ishlatilayotgan materiallar, 
xom ashyolarni (zagotovkalarni) olish va qayta ishlash usullari; 
2. ma'sulotning texnologik tuzilish ji'atidan soddaligi; 
3. ma'sulot sifatiga qo'yilayotgan talab darajasi; 
4. ishlab chiqarishning turi va uning ixtisoslashuvi, kooperatsiyalashuvi darajasi; 
5. korxona ishlab chiqarish ji'ozlari tarkibi, ishlab chikarish va texnologik 
taominlanganligi. – universal, maxsus, nostandart uskunalar, konveyer va avtomatik 
liniyalar.
6. Uskunalarga 
xizmat 
ko'rsatishning 
markazlashtirilganligi 
yoki 
markazlashtirilmaganligi, uning va texnologik uskunalarning joriy remonti. 
7. Ishlab chiqarishning tezlik bilan va katta yo'qotishlarsiz o'zgartirilgan 
nomenklaturasi, yangi ma'sulotlarni ishlab chiqarishga moslanuvchanligi; 
8. Asosiy va yordamchi sexlarning ishlab chiqarish jarayonini 'arakteri. 
Ko'p hollarda, to'qimachilik korxonalarida alo'ida uchastkalarning alo'ida nomerdagi 
to'qima xom-ashyo artikullariga texnologik jarayonning ixtisoslashganligini kuzatish 
mumkin. Bunday korxonalarning ko'pi mato ishlab chiqarish uchun barcha jarayonlarni o'zi 
bajaradi. Yigiruv, to'quv va otdelka ishlarini o'zi bajaradi. Metallurgiya zavodlarida 
texnologik jarayonning alo'ida turlari mavjud: prokat, po'lat qo’yish, sexlari tashkil etiladi. 
Domna va prokat sexlarida tayyorlanadi. Turli tarmoqdagi korxonalarni birlashtirib 
turuvchi birdan bir ji'ati – yordamchi va xizmat ko'rsatuvchi sexlarni tashkil etilishidir. 
Bosh energetik, bosh mexanik sexlari, transport va ombor xo'jaliklari 'ar qanday 
tarmoqning har qanday (yirikroq) korxonalarida mavjuddir.
Mashinasozlik korxonalarida 'ar doim asbobsozlik sexi, to'qimachilik fabrikalarida val 
va chelnok ustaxonalari, to'qimachilik dastgo'larini taomirlash sexlari mavjud bo'ladi. 
Yangi tashkil qilinayotgan va qayta ji'ozlanayotgan korxonalarning barisi uchun ishlab 
chiqarish jarayonini takomillashtirish masalasi ko'ndalang turmog'i lozim.

---

Ishlab chiqarish jarayonini takomillashtirishning asosiy yo'llari: 
1. Korxona va sexlarni yiriklashtirsh; 
2. Ishlab chiqarish korxonalari va sexlar tuzilish printspini takomillashtirish yo'l-
yo'riqlarini izlash va amalda qo'llash; 
3. Asosiy, yordamchi va xizmat ko'rsatuvchi sexlar o'rtasidagi ratsional 
proportsionallikni saqlash; 
4. Korxona tuzilish va tarkibini ratsionalizatsiyalashtirish ustida doimiy ish yuritish; 
5. Alohida korxonalarni birlashtirish, ishlab chiqarishni markazlashtirish natijasida 
ilmiy ishlab chiqarish va yirik korxonalarni tashkil etish; 
6. Korxonaning 'ar bir bo'limlari ustida to'g'ri nisbatni taominlash; 
7. Ishlab chiqarish kombinatsiyalarini ko'paytirish; 
8. Ma'sulotni keng unifikatsiyalashtirish va standartlashtirish orqali mahsulotning 
konstruktiv – texnologik ji'atdan birligiga erishish; 
9. Korxona boshqaruvining sexsiz boshqaruvini tashkil etish; 
Korxona va sexlarni yiriklashtirish yuqori unumli texnologiyalarni keng miqyosda 
joriy etishni yaxshilashga daovat etadi.
Sex va ishlab chiqarish uchastkalarining tarkibini yaxshilashning rezervlarini 
(imkonlarini) izlash va ularni amalda tadbiq etish – ishlab chiqarish samaradorligini 
oshirish, ishlab chiqarish jarayoni tarkibini yaxshilashning omili 'isoblanadi.
Asosiy, yordamchi va xizmat ko'rsatuvchi sexlar o'rtasidagi ratsional munosabatini 
nazorat qilish asosiy fondlarning qiymatiga, asosiy sexlarning ishchilar soniga mahsulotga 
qo'shayotgan hissasiga qarab bo'lishi kerak. 
Rejalashtirishni ratsionalizatsiyalash korxonaning bosh rejasini takomillashtirishni 
nazarda tutadi.
Tarkibiy ji'atdan korxona iqtisodiyoti alo'ida olib qaralmog'i lozim. Korxona tarkibiga 
kiruvchi zvenolar nisbati, sexlar, uchastkalarning (bu sexlar, uchastkalar yakuniy ma'sulotni
yaratish uchun birgalikda ishlaydilar) ishlab chiqarish quvvatlariga bog'liq bo'ladi. 
Ishlab chiqarishning usullarini takomillashuvi xom-ashyo va materiallarning 
kompleks ravishda ishlatilishiga, jonli va jonlantirilgan me'natning iqtisod qilinishiga, 
shuningdek, moddiy resurslarning to'g'ri yo'nalishda ishlatilishiga olib keladi.
Mahsulotning konstruktiv – texnologik ji'atdan bir jinsli ishlab chiqarish 
ixtisoslashuvini chuqurlashuviga, ma'sulotning avtomatik va potok ravishda ishlab 
chiqarish chiqarilishiga olib keladi. Korxonaning sexsiz boshqaruv shakli boshqaruvning 
bo'linmalarini boshqaruvini osonlashtiradi, xizmat ko'rsatuvchi va boshqaruv apparat 
xodimlarining qisqartirilishiga, natijada esa ishlab chiqarishning turib qolishlari sonini 
qisqartiradi. 
Ishlab chiqarish jarayoni tarkibini to'g'ri tashkil qilinishi, korxona sexlari va xizmatchi 
bo'limlari o'rtasidagi nisbatni to'g'ri tanlanishiga, ishlab chiqarishni to'g'ri tashkil qilinishiga 
ta’sir ko'rsatadi. Bu esa o'z navbatida bir qator texnik – iqtisodiy ko'rsatkichning 
yaxshilanishiga olib keladi. Ixtisoslashuvning darajasi va kooperatsiyalashuvi, ishlab 
chiqarishning maromiyligini yaxshilanishiga, me'nat unumdorligining oshishiga. Ma'sulot 
sifatini yaxshilanishiga, tugallangan ishlab chiqarishni 'ajmiga, aylanma mablag'larni 
meoyorlashtirishga, boshqaruv va ishlab chiqarishda band bo'lgan kadrlar o'rtasidagi son 
ji'atdan munosabatini, me'nat, material va moddiy resurslarning maqsadga muvofiq 
ishlatilishiga olib keladi. 

---