2. Ишлаб чиқариш омиллари ва уларнинг таркиби Доиравий айланишда ишлаб чиқариш жараёни

2009	2010	2011	2012	2013
2014
Саноат	22,3	23,3	23,9	24	24	24,1	24,1
Қишлоқ хўжалиги	19,4	18,2	17,5	17,5	17,5	17,4	17,2
Қурилиш	5,6	5,8	6,5	6,1	5,9	6,4	6,8
Хизматлар соҳаси	42,8	43,1	42,9	43,8	44,4	43,9	43,5
Соф солиқлар	9,9	9,6	9,2	8,6	8,2	8,2	8,4

Манба: Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотлари.

Яратилган маҳсулот ҳажми ва таркибини таҳлил қилишда икки томонлама нафлилик (натурал) ва қиймат жиҳатидан ёндашиш мақсадга мувофиқдир.

Натурал жиҳатдан ёндашилганда, ишлаб чиқариш жараёнини давом эттириш учун, биринчидан, истеъмол қилинган ишлаб чиқариш воситаларини фақат қиймат ҳолидагина эмас, балки уни моддий буюм шаклида ҳам қайта тиклаш зарур. Бунинг учун албатта яратилган маҳсулот таркибида маълум миқдорда ишлаб чиқариш воситалари натурал шаклда мавжуд бўлиши керак. Иккинчидан, ишчи кучининг қайта тикланиши учун зарур истеъмол буюмлари мавжуд бўлиши шарт. Шунинг учун ҳам моддий маҳсулотлар икки хил товар маҳсулот сифатида мавжуд бўлади, бу эса ўз навбатида, икки йирик бўлинмалар ўртасида товар айирбошлаш имконини беради.
Яратилган маҳсулот қиймат жиҳатдан ҳам уч қисмдан иборат бўлади:
1) ишлаб чиқариш жараёнида истеъмол қилинган ишлаб чиқариш воситалари қийматининг маҳсулотга ўтган қисми аммортизация фонди;
2) янгидан вужудга келтирилган маҳсулотнинг бир қисми, яъни, ишчиларга тегишли қисми – зарурий маҳсулот қиймати;
3) янгидан вужудга келтирилган маҳсулотнинг мулкдорлар, тадбиркорлар ва жамият учун ишлаб чиқарилган қисми – қўшимча маҳсулот қийматидан иборатдир.
Ялпи ижтимоий маҳсулот 1515 бирликни, ялпи ички маҳсулот эса 585 бирликни ташкил этади. Демак, мамлакат миқёсида такрор ҳисобга йўл қўймаслик учун ялпи ички маҳсулотни ҳисоблашда сотиб олинган хомашё, ёнилғи ва материаллар қиймати ҳисобга олинмайди, фақат қўшилган қиймат ҳисобга олинади.


Мустақил ишлаш учун назорат саволлари

1. 
   Ишлаб чиқариш омиллари нималардан иборат?
   
2. 
   Ишлаб чиқариш жараёнининг мазмунини ва унинг икки томонини тушунтиринг.
   
3. 
   Ишлаб чиқаришнинг умумий ва пировард натижаларини тушунтириб беринг.
   
4. 
   Зарурий ва қўшимча маҳсулот нима, қўшимча маҳсулот нормаси ва массаси формуласини ёзиб тушунтиринг.
   
5. 
   Қўшилган меҳнат, қўшилган капитал ва қўшилган маҳсулот тушунчаларини изоҳлаб беринг.
   
6. 
   Сўнгги қўшилган меҳнат ва капитал унумдорлигининг пасайиб бориш қонунининг моҳияти нима ва у ҳозирги даврда амал қиладими?
   

1 McConnell, Brue. Economics: principles, problems and policies. 17th edition. America, New York: McGraw-Hill, 2009. page 29-34

2McConnell, Brue. Economics: principles, problems and policies. 17th edition. America, New York: McGraw-Hill, 2009. page 10

3McConnell, Brue. Economics: principles, problems and policies. 17th edition. America, New York: McGraw-Hill, 2009. page 10

4Ўзбекистoн Президенти Ислoм Каримoвнинг мамлакатимизни 2014-йилда ижтимoий-иқтисoдий ривoжлантириш якунлари ва 2015-йилга мўлжалланган иқтисoдий дастурнинг энг муҳим устувoр йўналишларига бағишланган “2015-йилда иқтисoдиётимизда туб таркибий ўзгаришларни амалга oшириш, мoдернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давoм эттириш ҳисoбидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркoрликка кенг йўл oчиб бериш – устувoр вазифамиздир” мавзусида Вазирлар Маҳкамасининг мажлисидаги маърузаси // Халқ сўзи. 19.01.2015