2. Infilyatsiya ozi nima?

REJA:

1.Kirish………………………………………………………………………………………......2

2.Infilyatsiya ozi nima?.......................................................................3
3. Inflyatsiya bilan kurashish usullari..................................................8
4.Inflyatsiya qanday hisoblanadi?......................................................9
5. O‘zbekistondagi inflyatsiyaga ta’sir etuvchi omillar......................10
6.Xulosa ..........................................................................................12
7.Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati ..............................................13

KIRISH

Inflatsiya pul qadrsizlanishini bildiradi. Inflatsiya har yili rivojlangan davlatlarda oʻrtacha 7 % tashkil etadi. Barcha iqtisodiy aloqalar inflyatsiyani hisobga olgan holda amalga oshiriladi.
Inflatsiya (lot. infl atio — shishish, boʻrtish, koʻtarilish), pulning qadrsizlanishi — tovar-pul muvozanatining buzilishi natijasida muomalada xoʻjalik aylanmasi ehtiyojlaridan ortiq darajada qogʻoz pullar miqdorining koʻpayib ketishi, pul massasining tovarlar massasidan ustunligi natijasida tovar bilan taʼminlanmagan pullarning paydo boʻlishi. I. birinchi galda sifati yaxshilanmagan holda tovarlar va xizmatlar narxining koʻtarilishi koʻrinishida, shuningdek, oltin va chet el valyutasining milliy valyutaga nisbatan qimmatlashishi shaklida yuz beradi. Tovar ishlab chiqarishning toʻlov qobiliyatiga ega talab oʻsishidan ortda qolishi, bozorda talabga javob bermaydigan tovarlarning koʻpayib ketishi, byudjet kamomadlarini qoplash uchun qoʻshimcha pul emissiyasi, investitsiyalarnm emissiya hisobidan moliyalashtirish, monopol narxning mavjudligi, narxni oshib keti-shidan hadiksirab tovarlarni keragidan ortiq harid etish, mamlakatga qadrsizlangan chet el valyutasining koʻplab kirib kelishi va boshqa omillar I.ni yuzaga keltiradi
2.Infilyatsiya ozi nima?
Ushbu iqtisodiy davrda tovar va xizmatlar qiymatini oshirish degani. Inflyatsiya mohiyati shundan iboratki, ayni paytda uning boshlanishidan oldin bir xil pulga nisbatan mol-mulkni kamroq sotib olish mumkin bo'ladi. Moliyani sotib olish kuchi kamayganligini aytish mumkin va ular o'z qiymatining bir qismini yo'qotib qo'ydi. Bozor iqtisodiyotida bunday jarayon narxlarning ko'tarilishida o'zini namoyon qilishi mumkin. Ma'muriy choralar bilan narxlash bir xil bo'lib qolmoqda, ammo mahsulot guruhlari etishmasligi bo'lishi mumkin.
Inflyatsiya davrida nima bo'ladi?
Iqtisodiy inqiroz asta-sekin jamiyatning turli sohalariga tobora kirib bormoqda va ularni yo'q qiladi. Natijada ishlab chiqarish, moliyaviy bozor va davlat zarar ko'rishi mumkin. Inflyatsiyani biladigan odamlarning ko'pchiligi tinglovchilar tomonidan ma'lum. Inflyatsiya jarayonida:
Moliya oltinga nisbatan zaiflashadi;
tovarlarga nisbatan naqd pul tushiradi;
pulni xorijiy valyutaga nisbatan kamaytirish.
Bu jarayon yana bir ma'noga ega - narxlari ko'tariladi, lekin bu hali barcha tovarlarning bahosini oshirishni ko'rsatmaydi. Ba'zida ularning ba'zilari bir xil bo'ladi, boshqalari esa tushadi. Asosiy muammo shundaki, ular bir xilda ko'tarilishi mumkin. Ba'zi baholar ko'tarilsa va boshqalar yiqilsa, uchinchi va umuman barqaror qolishlari mumkin.

Inflyatsiya nimaga bog'liq?

Iqtisodchilar inflyatsiya darajasi quyidagicha bo'lishiga bog'liq:
pul muomalasining o'sishi;
ularning hajmi oshganligini hisobga olmagan holda pul aylanmasining o'sish sur'ati;
yirik kompaniyalar tomonidan o'z ishlab chiqarish xarajatlarini oshirish;
ishlab chiqarishni qisqartirish, bu mahsulotlarning sonini kamaytirishga olib keladi.
Inflatsiyaga nima ta'sir qiladi?
Yuqori inflyatsiya kabi bunday jarayon pulning sotib olish qobiliyatiga ta'sir qilishi mumkin va shaxsiy shaxsning shaxsiy daromadi unga bevosita bog'liq emas. Daromadlar aniqlanganda turmush darajasi pasayadi. Bu nafaqaxo'rlar, talabalar va nogironlar uchun amal qiladi. Iqtisodiy inqiroz tufayli, ushbu toifadagi odamlar kambag'al bo'lib qolmoqda, shuning uchun qo'shimcha daromad olishni yoki xarajatlarni kamaytirishga majbur.
Daromadlar belgilanmagan bo'lsa, odam bu vaziyatda o'z vaziyatini yaxshilash uchun bunday imkoniyatga egadir. Bu kompaniyaning menejerlari tomonidan ishlatilishi mumkin. Misol tariqasida, mahsulot narxi oshib borishi va resurslarning narxi bir xil bo'lib qolishi mumkin. Shunday qilib, sotishdan olingan daromad xarajatlarni oshiradi va daromadlar oshadi.
Inflyatsiya sabablari
Inflyatsiyaning bunday sabablarini farqlash odatiy holdir:
Davlat xarajatlarining ko'payishi. Hukumat pul muomalasini tovar ayirboshlash uchun o'z ehtiyojlari massasini ko'paytirish yo'li bilan foydalanadi.
Ommaviy qarz berish natijasida pul oqimlarining kengayishi. Moliya kafolatlangan valyutani chiqarishdan olingan.
Buyuk korxonalarning monopoliyasi, narxlarni aniqlash, shuningdek ishlab chiqarish xarajatlari.
Milliy ishlab chiqarish hajmi pasaymoqda, bu esa narxning oshishiga olib kelishi mumkin.
Davlatning soliq va majburiyatlarini ko'paytirish.

Inflyatsiya turlari va turi

Iqtisodchilar asosiy inflyatsiya turlarini ajratishadi:
Talab - ishlab chiqarishning haqiqiy hajmiga nisbatan talabning ortishi natijasida yuzaga keladi.
Takliflar - narx siyosati foydalanilmagan resurslar mavjud bo'lgan davrda ishlab chiqarish xarajatlarining ko'payishi hisobiga ortadi.
Balansiyalangan - ma'lum mahsulotlarning narxi bir xil bo'lib qolaveradi.
Bashorat qilingan - xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning xatti-harakatlarida hisobga olinadi.
Kutilmagan - kutilmagan narsa, chunki narxning oshishi kutgandan oshib ketadi.
Tezlikka qarab, bunday inqirozlarni ajratish odatiy holdir:
sershovek;
inflyatsiya o'sishi;
hiperinflyatsiya.
Birinchidan, mahsulot narxi yiliga o'n foizga oshadi. Ushbu mo'tadil inflyatsiya iqtisodiyotning qulashi uchun xavf tug'dirmaydi, balki o'z e'tiborini talab qiladi. Keyingi bosqichga qadam o'xshash deyiladi. U bilan narxlar o'ndan yigirma foizgacha yoki ellik foizdan ikki yuz foizgacha ko'payishi mumkin. Oxirgi narxda yil davomida ellik foizga ko'tariladi.
Inflyatsiya tarozi va kamchiliklari
Iqtisodiy inqiroz ham kamchilik va afzalliklarga ega. Jarayonning kamchiliklari orasida:
pul mablag'larining amortizatsiyasi;
hayotning barcha jabhalarini yo'q qilish;
odamlar hayotining umumiy darajasi qisqaradi.
Inflyatsiya nima ekanligini biladigan har bir kishi, uning afzalliklari borligiga ishontiradi. Inflyatsiya ortishi:
biznes faolligi ortib bormoqda;
ishlab chiqarish va bandlik kengaymoqda;
aksiyalarga bo'lgan talab ortib bormoqda;
tovar bozorlaridagi jonlanish mavjud.

Inflyatsiya va ishsizlik o'rtasidagi munosabatlar

Iqtisodchilarning fikricha, inflyatsiya va ishsizlik aniq munosabatlarga ega. Bu Angliya iqtisodiyot maktablaridan birining taniqli professori A.Filippning modelida tasvirlangan. 1861-1957 yillar oralig'ida o'z mamlakati bo'yicha ma'lumotlarni o'rganishga kirishdi. Natijada, u ishsizlik darajasi uch foizdan oshib ketganda, narxlar va ish haqining pasayishi boshlandi. Ushbu modelda bir muncha vaqt o'tgach, ish haqi o'sish sur'ati inflyatsiya ko'rsatkichi bilan almashtirildi.
Professorning egri qisqa vaqt ichida inqiroz va ishsizlikning qarama-qarshiligini va tanlov imkoniyatini tanlash imkonini beradi. Qisqa muddat ichida tovarlar va xizmatlarning narxlarini oshirish, ish haqi, mehnatni ta'minlash va ishlab chiqarishni kengaytirishni rag'batlantiradi. Inqirozni bostirganda, u ishsizlikka olib keladi.
Inflyatsiya qanday hisoblanadi?
Inflyatsiya darajasini aniqlash uchun quyidagi inflyatsiya ko'rsatkichlaridan foydalanish odatiy holdir:
Iste'molchilar uchun narx indeksi - odamlarning iste'mol qilishlari uchun sotib oladigan tovarlar uchun umumiy qiymat darajasining o'zgarishlarini aks ettiradi.
Ishlab chiqaruvchi narxlari indeksi - sanoat ishlab chiqarish sohasida narx siyosatidagi o'zgarishlarni aks ettiradi.
Yadro inflyatsiya - pul bo'lmagan omillarni tavsiflaydi va CPI asosida hisoblash uchun mo'ljallangan.
Yalpi ichki mahsulotning deflyatori - yil davomida mamlakatda ishlab chiqarilgan barcha tovarlar qiymatini o'zgarishi mumkin.
Iqtisodiy inqiroz indeksini hisoblash uchun tovarlarning bahosi yuz foizni tashkil qiladi va kelgusi davrlardagi barcha o'zgarishlar bazaviy davrning narxiga nisbatan foiz sifatida ko'rsatiladi. Indeks shu yilning dekabr oyida o'tgan yilning ayni mavsumiga nisbatan tovarlar va xizmatlar qiymatining o'zgarishi sifatida har oy va yil uchun hisoblab chiqilishi kerak.
Inflyatsiya va uning oqibatlari
Moliyachilar fikriga ko'ra, bunday inflyatsiya jarayoni odamlarning turmush darajasiga ta'sir qilishi mumkin. Inflyatsiyaning bunday oqibatlari bor:
moliyaviy sotib olish kuchi kamayadi;
mamlakat aholisining turli qatlamlari daromadlari o'rtasida sezilarli farq mavjud;
milliy valyuta kursi tushadi;
fuqarolarning hukumatga bo'lgan ishonchi pasaymoqda.
Ba'zi tovarlarning qiymatini ko'paytirish tabiiy jarayon hisoblanadi, chunki u ish haqining o'sishi bilan bog'liq. Shunday qilib, xulosa - bu inqirozni oldini olish mumkin emas, lekin siz tayyorlashingiz mumkin. Agar ogohlantirilsa, keyin qurollangan bo'lsa, ushbu og'ir iqtisodiy sharoitda juda yaxshi va mos tushunchalar mavjud.

3. Inflyatsiya bilan kurashish usullari

Inqirozga yuz tutgan mamlakat hukumati qiyin vaziyatni bartaraf etish uchun aniq maqsadga yo'naltirilgan siyosatni olib borishi kerak. Inflyatsiyani tartibga solish usullari bevosita va bilvosita:
markaziy bank boshqaruvi orqali pul oqimlarini boshqarish;
Markaziy bank tomonidan tijorat banklarining buxgalteriya va kredit jarayonlarini tartibga solish jarayoni;
tijorat moliyaviy tashkilotlarining zaxiralari, markaziy moliya institutining qimmatli qog'ozlar bozorida faoliyati;
kreditlarni bevosita va bilvosita boshqarish va pul oqimlarini boshqarish jarayoni;
davlatning mahsulot qiymatiga ta'siri;
davlat ish haqini tartibga soladi;
davlat tashqi savdo, eksport va importni tartibga solish jarayonida ishtirok etmoqda. nflyatsiyaning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari Qisqa muddatda inflyatsiya yalpi taklif va yalpi talab o'rtasidagi tafovutni bartaraf etish uchun iqtisodiy o'sish zarurligini ko'rsatuvchi vosita bo'lib xizmat qiladi. Uzoq muddatda inflyatsiya ko'p va qarama-qarshi ta'sirga ega: 1.Inflyatsiya aholi omonatlarini qadrsizlantirmoqda, banklar va kredit beruvchi muassasalarning yo'qotishlari ortib bormoqda. 2.Inflyatsiya milliy daromadning qayta taqsimlanishini kuchaytiradi, shuning uchun ba'zilar tezda boyib ketishadi, boshqalari esa qashshoqlashadi. Boylik tengsizligini oshirish: - doimiy daromadga ega bo'lgan shaxslar real qiymatining pasayishi natijasida inflyatsiyadan zarar ko'radi; - daromadlari indekslangan aholi guruhlari daromadlarni indeksatsiya qilish tizimi real daromadlarini tejash imkonini beradigan darajada inflyatsiyadan himoyalangan; - ko'chmas mulk egalari (ko'chmas mulk, antiqa buyumlar, zargarlik buyumlari, san'at asarlari) egalari o'rtasida boylik oshadi; - bozorda monopol mavqega ega bo'lgan tovar va xizmatlarni sotuvchilar o'z daromadlarini oshirishlari mumkin.
Talab infilyatsyasi
Inflyatsiyaning bu turi talabning keskin oshishi natijasida iqtisodiyotda pul taklifining oshishiga yoki xaridorlar tomonidan inflyatsion kutilmalarni shakllanishiga olib keladi. Soddaroq qilib aytganda, ishlab chiqarish sohasi aholining talabini to'la qondira olmaydi, taklifga nisbatan talab oshib ketadi. Natijada tovar va xizmatlar narxlari o'sadi.
Inflyatsiyaning bu turi ishlab chiqarish xarajatlarining keskin oshishi natijasida sodir bo'ladi. Ya'ni, har xil jarayonlar va tarkibiy o'zgarishlar (soliqlar o'zgarishi, energiya resurslari narxlari oshishi, davlat tomonidan tartibga solinadigan narxlar oshirilishi va boshqalar) tufayli mehnat unumdorligining pasayishi natijasida mahsulot ishlab chiqarishga ketgan xarajatlar oshadi. Natijada ishlab chiqariladigan tovar va xizmatlarning narxlari oshadi.
4.Inflyatsiya qanday hisoblanadi?
Inflyatsiya darajasini aniqlash uchun quyidagi inflyatsiya ko'rsatkichlaridan foydalanish odatiy holdir:
Iste'molchilar uchun narx indeksi - odamlarning iste'mol qilishlari uchun sotib oladigan tovarlar uchun umumiy qiymat darajasining o'zgarishlarini aks ettiradi.
Ishlab chiqaruvchi narxlari indeksi - sanoat ishlab chiqarish sohasida narx siyosatidagi o'zgarishlarni aks ettiradi.
Yadro inflyatsiya - pul bo'lmagan omillarni tavsiflaydi va CPI asosida hisoblash uchun mo'ljallangan.
Yalpi ichki mahsulotning deflyatori - yil davomida mamlakatda ishlab chiqarilgan barcha tovarlar qiymatini o'zgarishi mumkin.
Iqtisodiy inqiroz indeksini hisoblash uchun tovarlarning bahosi yuz foizni tashkil qiladi va kelgusi davrlardagi barcha o'zgarishlar bazaviy davrning narxiga nisbatan foiz sifatida ko'rsatiladi. Indeks shu yilning dekabr oyida o'tgan yilning ayni mavsumiga nisbatan tovarlar va xizmatlar qiymatining o'zgarishi sifatida har oy va yil uchun hisoblab chiqilishi kerak.

Inflyatsiya va uning oqibatlari

Moliyachilar fikriga ko'ra, bunday inflyatsiya jarayoni odamlarning turmush darajasiga ta'sir qilishi mumkin. Inflyatsiyaning bunday oqibatlari bor:
moliyaviy sotib olish kuchi kamayadi;
mamlakat aholisining turli qatlamlari daromadlari o'rtasida sezilarli farq mavjud;
milliy valyuta kursi tushadi;
fuqarolarning hukumatga bo'lgan ishonchi pasaymoqda.

Ba'zi tovarlarning qiymatini ko'paytirish tabiiy jarayon hisoblanadi, chunki u ish haqining o'sishi bilan bog'liq. Shunday qilib, xulosa - bu inqirozni oldini olish mumkin emas, lekin siz tayyorlashingiz mumkin. Agar ogohlantirilsa, keyin qurollangan bo'lsa, ushbu og'ir iqtisodiy sharoitda juda yaxshi va mos tushunchalar mavjud.

Inflyatsiya darajasini aniqlash uchun quyidagi inflyatsiya ko'rsatkichlaridan foydalanish odatiy holdir:
Iste'molchilar uchun narx indeksi - odamlarning iste'mol qilishlari uchun sotib oladigan tovarlar uchun umumiy qiymat darajasining o'zgarishlarini aks ettiradi.
Ishlab chiqaruvchi narxlari indeksi - sanoat ishlab chiqarish sohasida narx siyosatidagi o'zgarishlarni aks ettiradi.
Yadro inflyatsiya - pul bo'lmagan omillarni tavsiflaydi va CPI asosida hisoblash uchun mo'ljallangan.
Yalpi ichki mahsulotning deflyatori - yil davomida mamlakatda ishlab chiqarilgan barcha tovarlar qiymatini o'zgarishi mumkin.
5. O‘zbekistondagi inflyatsiyaga ta’sir etuvchi omillar.

O‘zbekistondagi inflyatsiyaga ta’sir etuvchi omillar. Ekspert fikri

Inflyatsiya ko’rsatkichini past darajada ta’minlash makroiqtisodiy barqarorlikning muhim omili hisoblanadi.
Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti ekspertlari inflatsiyaga ta’sir yetuvchi omillar va ularning dinamikasini o‘rgandi.
Unga ko‘ra, O‘zbekistondagi inflyatsiyaga ta’sir qiluvchi asosiy omillardan biri savdo hamkori bo’lgan mamlakatlardagi inflyatsiya hisoblanadi.
Negaki import inflatsiyasining o‘sishi asosiy inflatsiyaning taxminan 38%ni ifodalaydi.
O‘zbekistonda pul massasi, foiz stavkasi va YaIM kabi talab omillarining inflatsiyaga qo‘shgan hissasi 29%ni tashkil yetadi. Narxga ta’sir yetuvchi omillardagi o‘zgarishlar mamlakatda iste’mol narxlari indeksining 33%ga o‘sishiga turtki bo‘lmoqda.
Import inflyatsiyasi
Import inflyatsiyasi 2022-yilning 5 oyida umumiy 11% inflyatsiyaning 4,18% ini tashkil qildi. Unda Rossiya, Xitoy, Qozog‘iston, Janubiy Koreya va Turkiya kabi asosiy savdo hamkorlarimizning ulushi 2,73 foizga yetdi.
Import inflyatsiyasiga Rossiya va Xitoy eng katta hissa qoʻshgan. Bu davlatlarning Oʻzbekiston umumiy importidagi salmoqli ulushi (mos ravishda 21% va 19%) — 0,90% va 0,81%.
Qozogʻiston, Janubiy Koreya va Turkiya import inflyatsiyasining taʼsiri esa umumiy import inflyatsiyasining taxminan 0,45%, 0,30% va 0,28% ini tashkil etdi.
Rossiyadan inflyatsiya taʼsiri asosan sanoat tovarlari, mashina va transport uskunalarida kuzatiladi. Xuddi shunday, Xitoy import inflyatsiyasi asosan mashina va transport uskunalari, ishlab chiqarilgan mahsulotlar va kimyoviy mahsulotlarga ta’sir ko’rsatdi.
Qozog’istondan import inflyatsiyasi asosan oziq-ovqat va sanoat tovarlarida kuzatildi. Janubiy Koreya va Turkiyadan import qilingan inflyatsiya asosan mashina va transport uskunalari narxlariga ta’sir ko’rsatdi.
Inflyatsiya ko’rsatkichini past darajada ta’minlash makroiqtisodiy barqarorlikning muhim omili bo‘lib, bu o’z navbatida, ijtimoiy rivojlanish, investitsiya faolligini oshirish, mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishga xizmat qiluvchi zarur shart-sharoitlarni yaratadi.

XULOSA

Inflyatsiyaning har tomonlama avj olib ketishi mamlakatda sotsial va iqtisodiy jihatdan qarama-qarishliklar yuzaga kelishiga olib keladi. Shuning uchun, davlat iflyatsiyaning oldini olish, pul muomalasini barqarorlashtirish chora-tadbirlarini ishlab chiqadi. Inflyatsiyaga qarshi kurashning asosiy shakllari: pul islohati va inflyatsiyaga qarshi siyosat hisoblanadi. Pul islohati deb, muomalasini barqarorlashtirish maqsadida davlat tomonidan pul tizimini o`zgartirishga aytiladi. Jahon amaliyotida pul islohati metall pul muomalasi davrida, ikkinchi jahon urushidan keyin – oltin deviz, oltin dollar muomalasi davrida o`tkazildi.
Inflyatsiyani ushlab turish uchun, eng avvalo, uning iqtisodiyot uchun naqadar muhimligini, mexanizm va omillarning harakatga keltirishlarini anglash lozim. Soliq siyosatining inflyatsiyaga real ta`siri. Bozor iqtisodiyoti sharoitida inflyatsiya mavjudligi tabiyi bo`lgani kabi, mamlakatning «soliq infratuzilmasi»da ham inflyatsiyaning qay darajada bo`lishi olib borilayotgan chora-tadbirlarga bog`liqdir.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1.2017-2021 yillarda O`zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo`nalishi bo`yicha Xarakatlar strategiyasini “ Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili” da amalga oshirishga oid Davlat dasturini o`rganish bo`yicha ilmiy-uslubiy risola. T.: 2017y

2.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti shavkat Mirziyoevning oliy Majlisga Murojaatnomasini o‘rganish va keng jamoatchilik o‘rtasida targ‘ib etishga bag‘ishlangan ilmiy-ommabop qo‘llanma [Matn]. – T.: «Ma’naviyat», 2019. – 312 bet.

3.Mirziyoyev Sh. Erkin va farovon demokratik O`zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. T.: O`zbekiston. 2017y

4.Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 488 b.
5. X.S.Xadjaev, I.A.Bakiyeva, Sh.Sh. Fayziev. Makroiqtisodiyot (O’quv qo’llanma) - T.: TMI, 2014, 268 bet.

6.G.X. Nazarova. “Makroiqtisodiyot” fanidan ma’ruzalar matni. T.: Toshkent Moliya instituti, 2017-yil, 243 bet.