|
Tarixiy tahlilda esa mintaqaning demografik rivojlanishini qilish asosida hozirgi real ahvoli va kelajak taraqqiyotini bashoratlash imkoniyati beradi.
Matematik usulda demografik jarayonlarni tadqiq qilishda aniq ma’lumotlar olishni kafolatlaydi. Bu usul yordamida kartalashtirilayotgan mintaqaning aholi va uning tarkibi, joylashishi va undagi o‘zgarishlarni absolyut yoki nisbiy miqdorda ifodalanadi.
Anketa-so‘rov usulida Janubiy mintaqa demografik jarayonlar kartalaridagi ma’lumotlarning ishonchliligini ta’minlashda zamonaviy usullardan foydalanish maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz. Bu usulda to‘plangan ma’lumotlar statistik usullardan foydalanib to‘ldiradi va hududning ma’lum bir davrdagi holatini aniqlashda muhim ahamiyat kasb etadi.
Ushbu ishlab chiqilgan metodologiya yordamida Janubiy demografik mintaqa (Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlari)ning demografik jarayonlarini kartaga olish uchun tadqiq qilindi. Mintaqaviy demografik jarayonlarni tadqiq qilish va ularni o‘rganishning uslubiy asoslari kartografik tadqiqot usullariga asoslanildi.
Bugungi kunda mintaqa aholi soni ancha tez sur’atlar bilan o‘sib borayotgan hududlar sarasiga kiradi. Respublika miqyosida, mintaqadagi demografik vaziyat - tug‘ilish, tabiiy o‘sish, urbanizatsiya darajasi, aholining soni, tarkibi, joylanishi va ijtimoiy - iqtisodiy rivojlanishi o‘ziga xos xususiyatlari bilan alohida o‘rin tutadi.
Mintaqa demografiyasiga bog‘liq bo‘lgan ma’lumotlarni kartografik tadqiqot metodlari yordamida o‘rganib, tahlil qilinsa, yechimi kutayotgan muammolarni yaqqol ko‘rsatib beradi. Aholi kartalari orqali mintaqa aholisining barcha o‘ziga xos xususiyatlari aniqlanadi. Yaratiladigan demografik kartalarda aholi sonining tadrijiy o‘zgarishi, zichligi, jinsi, yosh tarkibi, ishlab chiqarishda bandligi to‘g‘risida barcha ma’lumotlar aks ettiriladi.
Kartalarni yaratishda loyihalanayotgan karta mavzusidan kelib chiqib ma’lumotlar tegishli soha tashkilotlaridan olindi. Barcha jabhalarda aholining o‘rni beqiyos bo‘lganligini hisobga olgan holda demografik mavzudagi kartalarning yaratilishi joylardagi sohalar rivojiga dasturil amal bo‘lib xizmat qiladi.
Demografik kartalarni tuzishda kartografik, grafikli, kesma, diagramma, jadval, raqam, matn, masofaviy zondlash materiallari asosiy manba sifvtida foydalaniladi. Janubiy mintaqa aholi kartalarini loyihalash va tuzishda GAT dasturlaridan keng foydalaniladi. Bunda aholi bilan bog‘liq bo‘lgan barcha ma’lumotlarni tizimlashtirishda ma’lumotlar bazasi muxim rol o‘ynaydi. Ma’lumotlar bazasi yaratilayotgan kartalarning eng muhim elementi sanaladi. Bulardan ko‘rinadiki, mintaqa demografik jarayonlar kartalarini yaratishda ma’lumotlar bazasi aholi bilan bog‘liq barcha ma’lumotlar ya’ni tug‘ilish, tabiiy ko‘payish, urbanizatsiya darajasi, aholining soni, tarkibi, joylanishi kabilar to‘g‘risidagi to‘plangan ma’lumotlar asosiy baza bo‘lib xizmat qiladi.
Aholi kartalarini GAT texnologiyalari yordamida tahlil qilish va kartalashtirishda tizim-tarkib, hududiy tahlil, qiyosiy tahlil (taqqoslash), tarixiy, anketa-so‘rov, analitik, statistik kabi tadqiqot usullari yordamida tahlil qilinib to‘plandi. Demografik jarayonlarni zamonaviy texnologiyalaridan foydalanib kartalashtirishni takomillashtirish bo‘yicha ilmiy izlanishlar muhim vazifalardan biri hisoblanadi. GAT texnologiyalarining kirib kelishi kartografiya va geoinformatika sohasini yanada tez suratlar bilan rivojlanishiga zamin yaratdi.
Demografik jarayonlarni harakatchan va o‘zgaruvchan ob’ektlarini doimiy ravishda tahlil qilib kuzatib borishda operativ kartaga olish jarayonlari xarakterlidir.
Mintaqadagi demografik jarayonlarni geograflar, iqtisodchilar, faylasuflar, biolog-fiziologlar tomonidan geografik jihatidan tadqiq qilingan. Lekin, mamlakatimizning boshqa mintaqalari singari janubiy mintaqasida ham demografik jarayonlarni kartografik jihatdan o‘rganib, tadqiq qilish va GAT metodlari asosida tadqiqot natijalarini elektron kartalar orqali namoyishlari deyarli kuzatilmagan.
Aholi kartalarini yaratishda avvlambor barcha ishonchli ma’lumotlar to‘planadi va ularni bazasi yaratiladi hamda ushbu ma’lumotlar asosida dastlab hududning elektron raqamli kartografik asosi ishlab chiqiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
