|
ILM-FAN VA TABIAT MARKAZLARIDA BOLALARGA EKOLOGIK TARBIYA BERISH
SHAKILLARI .
TerDU o‘qituvchisi: Xolboyeva Gulnora Ulashovna .
TerDU talabasi: Norqobilova Gulasal .
Bugungi kunda maktabgacha ta’lim muassasasida kechayotgan pedogogik jarayonda bolalar faoliyatini
tashkil etishning turli xil shakllaridan foydalanib kelinmoqda. Mashg‘ulot, ekskursiya bolalar kichik-kichik
guruhlari bilan o‘tkaziladi. Yashab turgan joy, tabiatni kuzatish, yoki tabiat quchog‘ida mehnat qilishni
kichik guruhlar bilan yoki yakka tartibda tashkil qilish samarali natija beradi. Jumladan, o‘rgatish jarayonida
har xil usullardan foydalanish (ko‘rgazmali, amaliy, so‘zlashuv) maqsadga muvofiq bo‘lar edi. O‘rgatish
usullari. Tarbiyachi va bolalarning faoliyat ko‘rsatish usullari. Bunda bilish, o‘rganish, hamda atrofdagi
o‘rab turgan olamga nisbatan bo‘lgan tarbiya shakllantiriladi.Ko‘rgazmali usullarni kuzatish, rasmlarni
ko‘zdan kechirish, modellashtirish, kinofilm, diafilm, deapozitivlarni ko‘rsatish kabi tadbirlar kiradi.
Ko‘rgazmali usullar maktab yoshidagi bolada tabiat to‘g‘risidagi aniq tasavvurni shakllantirishga yordam
beradi.Amaliy usullar. Bu usul, asosan, o‘yindan va oddiy tajribalardan iborat. O‘yin davomida
o‘tkaziladigan elementar tajribalar va ushbu usulni modellashtirish yordamida tarbiyachi tabiatda sodir
bo‘ladigan hodisalar va alohida olingan predmetlar o‘rtasidagi munosabatlar hamda o‘zaro aloqani o‘rnatish
yo‘li orqali bolalarda vujudga kelgan tasavvurni aniqlashtirishga yordam beradi. Bolalarni ekologik
tarbiyalash jarayonida ishlatiladigan turli xil usullarni jamlagan holda, bir-biri bilan uyg‘unlashtirilgan holda
olib borish kerak. Kerakli usullarni tanlab olish va ulardan jamlangan holda foydalanish, turli yoshdagi
bolgsharni imkoniyatlari, rivojlanish darajasi ularni oldiga qo‘yilgan tarbiyalash va bilim berish bilan bog‘liq
bo‘lgan vazifalarni bajarish xarakteri orqali aniqlanadi. Bola bilishi kerak bo‘lgan tabiat ob’ektlari va tabiat
hodisalarining xilma-xilligi ham o‘z navbatida turli hil usullardan foydayaanishni ta’qoza etadi. Masalan,
qurbaqa, itbaliq, dumli qurbaqani hayot kechirish tarzi uning xarakatlarini kuzatmasdan turib bilib
bo‘lmaydi, xuddi shunday uyda o‘sadigan o‘simliklarni hayot kechirish tarzi, ularni parvarish qilish, ularga
suv quyish, tagini yumshatish kabi xarakatlarni kuzatish orqali, qor va muz xossalari esa ular bilan turli xil
tajriba va o‘yinlar o‘tkazish orqali kuzatiladi. Tabiatni, atrofdagi olamni bilishda katta e’tibor kuzatishga
qaratiladi, chunki kuzatish ekologik tarbiyaning asosiy usuli hisoblanadi.Kuzatishdan maqsad - bu
predmetlarning ichki va tashqi tuzilmalari, sifati va hossalari, o‘zgarish sabablari (o‘simlik va jonivorlar),
mavsumiy o‘zgarishlarni aniqlash va o‘rganib borishdir.Oldinga qo‘yilgan maqsadga erishish uchun
tarbiyachi bolalarni qabul qilish xususiyatini yanada faollashtirish maqsadida turli xil o‘yinlarni o‘ylab
topadi va ulardan foydalanadi. Masalan, ma’lum bir predmetni o‘rganib chiqishni taklif qiladi, ob’ektlarni
bir-biri bilan taqqoslaydi, ma’lum bir ob’ektlarning tabiat hodisalari bilan aloqasini aniqlab beradi. "Oltita
352
rasm" o‘yini. O‘yinning maqsadi: Bolalarning atrof-muhit, tabiat to‘g‘risidagi tasavvurlarini mustahkamlash,
ularning diqqat-e’tiborini, kuzatuvchanligini rivojlantirish. Tabiat ob’ektlariga nisbatan yaxshi
munosabatda bo‘lish, organizmlarning o‘zaro bir-birlari bilan bog‘liqligini ko‘rsatish.O‘yinning
borishi. O‘yin qush, kapalak, gul, barg, qo‘ziqorin rasmlari tushirilgan 36 ta karton qog‘ozchalardan iborat.
O‘yinni olib boruvchi barcha karton qog‘ozchalarni aralashtirib, ularni o‘yin ishtirokchilariga (4tadan
bittagacha bola qatnashadi) teng qilib tarqatadi. Har bir o‘yin mazmuni bo‘yicha bir-biriga mos keladigan 6
ta karton qog‘ozchani (6 ta qushli, 6 ta gulli) topishi kerak. O‘yinni boshlovchi karton qog‘ozchalarni
ko‘zdan kechiradi va o‘ziga kerak bo‘lmaganini yonidagi qo‘shnisiga oshiradi. Agar karton qog‘ozchalar
kerak bo‘lsa, uni o‘zida qoldiradi. Agar yana o‘ziga kerak bo‘lmagani chiqsa, u holda yana qo‘shnisiga
uzatadi. Rasmlar tanlab olingach. o‘yinning xar bir qatnashchisi karton qog‘ozchalarning rasmli tomonini
pastga qilib taxlaydi. Bir-biriga mos keluvchi karton qog‘ozchalar tanlab olingach, o‘yin tugaydi. O‘yin
qatnashchilari rasmlarni oldi tarafiga o‘girib, to‘rtta-to‘rtta qilib taxlaydilar. Kimda eng ko‘p to‘g‘ri topilgan
karton qog‘ozchalar bo‘lsa, o‘sha qatnashchi g‘olib deb topiladi.So‘zlashuv o‘yinlari.
Bu o‘yinning mazmuni boladagi mavjud bilimlarning rang-barangligi va so‘zning o‘zi
hisoblanadi.Bu o‘yinlar bolalardagi u yoki bu predmetlarning hossalari, belgilari to‘g‘risidagi bilimlarni
mustahkamlash maqsadida o‘ynaladi. So‘zlashuv o‘yinlari bolaning diqqati, topqirligi, tezda hayolini bir
joyga yig‘ib javob izlash, gapirayotgan so‘zlarni o‘zaro bog‘langan holda ifoda etishini rivojlantiradi.
Bunday o‘yinlarga qo‘yidagilar kiradi: "Bu qanday daraxt?", "Bu qanday gul?", "Bu qanday qush?", "Kim
uchadi, chopadi. sakraydi, suvda, havoda. erda?" va boshqalar."Bu qachon bo‘ladi?" o‘yini. O‘yinning
maqsadi: Bolalar yil fasllari to‘g‘risidagi kichik hikoya, she’r, topishmoqlarni aytadi, boshqalar unga javob
topadilar. So‘ngra tarbiyachi yil fasllarya nomini aytadi, bolalar esa aytilgan faslda nimalar bo‘lishi, odamlar
nima qilishi, jonivorlar qanday qilib unga moslashishini (suv, er, daraxt) aytib beradilar. Tajribalardan o‘yin,
mehnat yoki maxsus mashg’ulotlar jarayonida paydo bo‘lgan bilim vazifalarni hal qilish usuli sifatida
foydalaniladi. Havoning xususiyatlari5-7 yoshli bolalar uchun . Havoning
xususiyatlari Mavzu:Biz nafas olamiz.1. Sizningcha, nafas olayotgan havoni
qanday ko'rishimiz mumkin?Kokteyl naychasini bir stakan suvga botirib, uni
puflang. Stakanda nima paydo bo'ldi? Nima uchun? Kanaldan chiqadigan havo
pufakchalarini torting.Xulosa :Biz havo bilan nafas olamiz, ammo
ko'rinmaydi.Havoning xususiyatlari .Hamma joyda havo borSizningcha,
barcha narsalarda havo bormi?1. Bir bo'lak non, bir parcha shakar, tuxumni
idishga suv soling. Suv yuzasida nima paydo bo'ldi? Maktabgacha yoshdagi bolalarni ekologik
tarbiyasi muhim ahamiyatga ega, chunki xuddi mana shu yoshda bolada ma’naviy madaniyatning
bir qismi hisoblangan shaxsiy ekologik madaniyatning poydevor asoslari
shakllanadi.Bolalarning ekologik tarbiyasi -maqsadsari yo‘naltirilgan pedogogik jarayondir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.
1. YusupovaP.A. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ekologik tarbiya
berish. T.: 0 ‘qituvchi, 1995.
2. Sh.A.Sodiqova,M.A.Rasulxo‘jaeva bolalami tabiat bilan tanishtirish
metodikasi.T.: Fan va texnologiya 2013.y.
Elektron ta'lim resurslari
1.www pedagog. uz
3.www Ziyonet. uz
4.www edu. Uz
353
Do'stlaringiz bilan baham: |
