2 Халқаро илмий-амалий конференция материаллари. Педагогик инновациялар, касб-ҳунар таълими бошқарув ҳамда педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларни малакасини ошириш институти, 2020 йил, 424 бет

анча 
батафсил ва чуқурроқ/кенгроқ
бўлиб, шунчаки таълим мазмунини эмас, балки ўқувчиларнинг 
ўлчанадиган/ баҳоланадиган
натижалари, ютуқларини белгилайди. МЎДда таклиф қилинаётган 
компетенциялар, баҳоланадиган талаблар асосида ўқув-тарбия жараёнини режалаштириш ва ташкил 
этиш, холис баҳолаш имконини беради.
Шунингдек, ўқувчиларнинг муайян эҳтиёжлари ва қизиқишларига мос равишда 
дифференциациаллашган ва индивидуаллашган таълим олишни таъминлайди
. Бундан ташқари, 
таълим соҳасидаги замонавий тадқиқотларга асосланган ҳолда, МЎД шундай тизимлаштириладики, у 
ўқув-тарбия жараёнини самарали бошқариш ва ўқитувчи томонидан натижавийликка йўналтирилган 
ёндашувни қўллаш имкониятини таъминлаб, ўқувчиларга таълим жараёнида фаол иштирок этиш 
имконини беради.
Таклиф қилинаётган МЎД ўрта таълим бўйича амалдаги давлат таълим стандартларининг 
ўрнини босиб, фақатгина нимани ўқитиш эмас, балки, қандай ўқитиш ва баҳолаш, нимага эришамиз, 
деган саволларга жавоб берадиган, жумладан, умумий ўрта таълимга қўйиладиган асосий талаблар, 
ўқув дастурлари, ўқитиш методологияси ва баҳолашни ўз ичига олувчи ягона ҳужжат сифатида 
бирлаштириш имконини беради. Амалдаги давлат таълим стандартлари ва ўқув дастурларида 
мазмун-моҳиятига кўра асосий эътибор дарсларнинг белгиланган/қолипланган мазмуни ва чизиқли 
кетма-кетлигига қаратилган, яъни, асосан назарий билимларни эгаллаш/ 
ўқитиш-ёдлатишга 
мўлжалланган бўлиб,ўқувчиларда амалий кўнималар ва компетенцияларни самарали шакллантириш, 
ривожлантириш ҳамда объектив баҳолаш асосида ўқитиш эътибордан четда қолган. 
Дунёнинг таълим соҳасидаги етакчи тадқиқот марказлари, Сингапур ва АҚШ моделлари 
(«Common Core») тадқиқотларига асосланган ҳолда таълим натижаларига қўйиладиган талаблар аниқ 
ва ўқув дастурлари, улар асосида яратилган дарсликларнинг мазмуни ҳам ўқитувчилар, ҳам 
ўқувчилар учун жозибали ҳамда қизиқарли бўлиши, ўқитувчида ташаббускорлик ва ўқувчиларда 
ўқишга мотивациясини оширишга йўналтирилган ҳолда, таълимий эҳтиёжларига мос равишда ишлаб 
чиқилиши лозим.
МЎД — бу таълим мазмунини белгилайдиган мавзулар ва уларни ўрганишга ажратилган 
соатлар ҳажмини шунчаки санаб ўтиш эмас, балки ҳар бир синфда амалий кўникмаларга асосланган 
таълим натижаларини яхшилаш учун ўқитиш ва таълим мазмунига қўйиладиган талабларни 
тизимлаштирувчи қудратли педагогик воситадир. 
У ўқувчиларда борлиқни яхлит тасаввур қилган ҳолда назарий тушунчалар, таърифлар ва 
қонуниятларни кундалик ҳаётга боғлаб ўрганиш орқали амалий кўникмаларни ривожлантиришга 
йўналтирилган «спиралсимон» ёндашувни қўллаш имкониятини беради. Бунда аниқ белгиланган 
ҳамда 
узвий 
асосда 
осон 
ўзартириладиган 
ва 
баҳоланадиган/ўлчанадиган 
компетенициялар/талабларни инобатга олган ҳолда таклиф қилинаётган МЎД ўқувчиларнинг 
натижаларида сезиларли ва доимий ўсишни таъминлашга кўмаклашади.
МЎД – амалдаги давлат таълим стандартларини компетенциявий ёндашув ва узвийлик 
асосида такомиллаштириш натижасида ишлаб чиқилган муқобил(алтернатив) яхлит ҳужжат бўлиб, 

---

245 
уни босқичма-босқич амалиётга татбиқ этиш илғор миллий ва хорижий тажрибаларга таянишни 
назарда тутади. 
МЎД кўплаб мамлакатларда тажриба-синовдан ўтган илғор амалиёт, тажриба ва илмий 
асосланган маълумотларга таянган ҳолда ишлаб чиқилиши билан бир қаторда, маҳаллий 
устуворликлар, яъни Ўзбекистоннинг стратегик ривожланиш таректориясига мос равишда 
белгиланган мақсадларга асосланиши лозим. 
Бу эса Ўзбекистонга бошқа мамлакатларнинг ютуқлари ва хатоларидан ўрганиш, бутун 
дунёдаги етакчи таълим тизимларида ўзининг муваффақиятли эканлигини исботлаган ёндашув ва 
ресурслардан фойдаланиш ҳамда уларни маҳаллийлаштириш имконини беради. 
Шунингдек, бу миллий таълим тизимининг масъулиятини сезиларли тарзда кучайтиришга, 
миллий дастурлар ва устувор мақсадларга мос равишда ўзининг бошланғич кўрсаткичларига 
нисбатан, шунингдек, қиёсланадиган халқаро индикаторлар асосида бошқа мамлакатларга нисбатан 
қиёслаш имконини беради. Бу Ўзбекистонга таълим соҳасида нафақат минтақада, балки бутун дунёда 
етакчи сифатида ривожланган давлатлар қаторида бўлишига йўл очади.
Хусусан, МЎД Сингапурнинг таълим тизими тажрибасидан фойдаланган ҳолда ишлаб 
чиқилиши ва гарчи, Сингапур контексти Ўзбекистон контекстидан яққол фарқ қилса-да, бир қатор 
муҳим ўхшаш жиҳатлар мавжудлигини эътироф этиш мумкин, масалан, кўп тилли ва элатли аҳолига 
эга, таълим бўйича устувор мақсадларига кўра STEAM, АКТ, хорижий тиллар ва ҳ.з.ларни 
ривожлантиришга йўналтирилганлик. Бундан ташқари, Сингапур моделининг юқори самарадорлиги 
исботланган бўлиб, у PISA каби халқаро тадқиқотлардаги кўрсаткичлари бўйича дунёдаги энг 
самарали таълим тизими ҳисобланади - https://www.bbc.com/news/education-38212070); ва Сингапур 
модели 
“дунёдаги 
энг 
яхши” 
модель 
деб 
таърифланган. 
(https://www.economist.com/leaders/2018/08/30/what-other-countries-can-learn-from-singapores-schools). 
Дунёдаги кўпгина мамлакатлар (шу жумладан Буюк Британия, Австралия, Исроил, Канада), айниқса 
STEAM таълимида ва таълим сифатини ошириш учун Сингапур моделидан фойдаланган. 
Шунингдек, МЎДни ишлаб чиқишда Америка Қўшма Штатларида аввал мавжуд бўлган 
таълим натижаларининг етарли эмаслиги билан боғлиқ бўлган муаммоларни ҳал қилиш учун жорий 
қилинган «Common Core» стандартлари ҳам ўрганилди. Ушбу стандартлар асосида таълимга илмий 
асосланган маълумотларга таянилган ёндашувлардан фойдаланиш натижасида педагогик амалиёт ва 
таълим сифатини оширишга жиддий таъсир кўрсатган (http://cepr.harvard.edu/files/cepr/files/teaching-
higher-report.pdf). 
«CommonCore» стандартларига Э. Д. Хирш (E. D. Hirsch) тадқиқотлари жиддий таъсир 
кўрсатганлигини эътиборга олиб, шуни таъкидлаш керакки, МЎД ҳам она тили, Ўзбекистон тарихи 
ва географияси бўйича янги ўқув дастурларини ишлаб чиқиш нуқтаи назаридан унинг “маданий 
саводхонликка” оид назариясига таяниш мумкин.
Шуни таъкидлаш керакки, бирон бир халқаро модель бошқа мамлакат томонидан унинг 
миллий мақсадлар ва маҳаллий шароитларга мослигини таъминланмасдан ҳамда ўзгартирилмасдан 
қабул қилина олмайди. Бир контекстда мақбул бўлган ёндашув иккинчисида муваффақиятли 
бўлишни кафолатламайди. Аммо, халқаро моделлардан фойдаланиш салмоқли молиявий маблағлар 
эвазига ва асосланган маълумотлар асосида ишлаб чиқилган (ишлаб чиқилаётган) таълим 
ресурсларидан фойдаланиш имкониятини таъминлайди.