2. Guptalar imperiyasi siyosiy b jihatdan mustahkam emas edi

2. Guptalar imperiyasi siyosiy b jihatdan mustahkam emas edi. V asr o’rtalaridayoq siyosiy inqiroz sharpalari nomoyon bo’la boshladi, bu hol katta yer egalari orasida ozorz separatizmni kuchaytirib yuboradilar, bundan tashqari davlatning qulashiga yana bir tarafdan aniqrog’i g’arb tomondan doimiy buzg’unchilikka olib keladiga ko’chmanchi Eftallarning doimiy hujumlari hamm davlatning tanazulini kuchaytiradi . Eftallar hukdor Mihrakula saroyida bo’lgan hitoy elchisi Sun Yun shunday deb yozadi:

“ Eftallar chodirlarda yashaydilar va teridan kiyim tikadilar “ Mihrakula davrida eftallar har doimgidan ham ( kuchli ) va qudratli bo’lgan . Tahminan 533- yilda Mihrakula hindlar tomonidan mag’lub etilgan , ammo qarshi kuchlar boshida kelgindilar ketgan bo’lsada guptalar sulolasi inqirozga uchradi, bir qancha muddatdan so’ng hind zodagonlari hindistoning shimoliy qismida poytahti Dehlidan 100 km shimolda joylashgan Sthaneshvar shahri bo’lgan yangi davlat qurishdi, bu davlat hukmdori imperatorlik darajasidagi maharajahida unvoniga ega edi. Ushbu davrga kelib boshqa chegaradosh davlat Ganda ( bengaliya ) ganga vodiysini egallay boshladi va ulkan hind esa davo qila boshladi unga qarshi Sthaneshvara va kanandjaning birlashgan qo’shiniga qarshi chiqdi shu paytda dramatik hodisa ro’y beradi bu haqida o’sha davrda yashagan Banay ,,Harshachatra “ tarihiy asar yaratadi. Bu payta sthanishvara hukmdori to’satdan vafot etadi uning o’rniga taxt vorisi katta o’g’li Shohrada tahtga o’tiradi u ham o’tmay o’ldirilib yuboriladi uning o’rniga ukasi o’smir shahzoda Harshavapdhana tahtga o’tiradi bir muddat shashanka davlati mutloq g’alaba qilib butun ganga vodiysi esa chiqqandek bo’ldi, ammo Xarshavardhana unga qarshi chiqdi natijada shashanka chekinishga majbur bo’ladi Xashavardhana o’ziga Kanandja himsorligiganga vodiysining katta qismini malivuni qo’shib oladi gujorot harsari uning ittifoqchisi bo’ldi. 612 – yilda hashavardhana dekan hududiga bostirib kiradi ammo muvofaqiyatsizlikka uchraydi. Xarshavardhana ( 606 – 647 ) ninguzoq hukmronlik davri haqida budda - rohib Syuan Szianam shunday deydi guda ustidan g’alabadan so’ng xarshavardhananing yonida itifoqchisi huddi ukasidek o’rtalaridan 20 marta vassal senyorlari borishganlar, aytib o’tgan ma’lumotlar shunisi bilan harakterlanadiki xitoy tarixchisi Syuan Szyan o’zi kirgan podsholiklar va mamlakatlar haqida malumot berar ekan ular orasida hukmdorga ega bo’lmagan viloyatlar haqida aytib o’tgan qizig’i shundaki bu viloyatlar Harsha davlatida edi. Malumki harsha davlati feudal davlat tuzilishiga ega bo’lgan davlat boshqaruvida vassallar va feodallar turishgan ularning ustida oliy hukmdor turgan hukmdor bir necha domenlarnigina to’rida to’ri boshqargan bu malumot xarshavardhananing saqlanib qolgan malumotlarda o’z tasdig’ini topadi. Unda harsha davlati viloyatlari va hind ( tuman ) lari guptalar davridagidek bo’ganligi takidlanadi , o’z sayohatida hitoylik Syuan szyan boshqa qiziqarli malumot ham qoldirgan, malumotlarga qaraganda Xarshavardxana raqibi shashanka davlatini yengach budda ibodathonasiga oressa viloyatidagi 80 ta qishloq soliqlarini tortiq qildi.

Hukmdor shu yo’l bilan egallangan hududlarni taqsimlagan. Bu ishni harshening vassali gupta sulolasi vakili Magatha mohorajasi ham Budda ibodathonasiga 20 ta qishloq sovg’a qilgan, shu yo’sinda vassal podsholar o’z bilganlarich mulklarini tarqatgan. Ularning ham o’z vassalari bor edi. Harshaning otasi tahti yonida uning vassalari to’planib turgan bu holat vassal podsho’ar hududi o’sha davr manbalarida takidlangan olam bo’lgan bu haqda vassallar kerak bo’lganda o’z qo’shinlari bilan harbiy hizmatni o’tashgan. Rojalarning harbiy qo’shinlari maharajalarnikiga nisbatan bir necha barobar kam bo’lgan vassalarning atryat soni ularning darajasiga bog’liq bo’lgan. Feodallar mulklari avloddan – avlodga o’tgan bu esa feodallar orasida sepratizmni kuchayishiga olib keldi.Harshavardhana o’limidan so’ng ( 647 ) imperiya quladi. Vassal kinyazlar mustaqil bo’lib oldilar bu davlatning hududi zaiflashishiga olib keldi, kichik siyosiy hududlar qudratlilarning o’ljasiga aylandi. Obroli markaziy hokimiyatning mavjudligi kichik mulkdorlarni ham saqlab qoldi. Bundan tashqari feodallarning birlashuvigina yagona davlatda o’z qo’shnilarini bosib olish va talash imkoniyatlarini yaratgan kuchli va aqilli siyosatchi iqtidorli qomondon qisqa vaqt ichida qudratli va mustahkam davlar tuzishi mumki edi. Harshavardhan bilan huddi shu voqea sodir bo’ldi, uning o’limi va imperiya qulqgandan so’ng shimoliy hindistonda VIII asr o’rtalarigacha rivojlangan va qudratli davlat mavjud bo’lgan . Feodallar faqat kuchli va omadli yo’lboshchilar ortidan borishgan. Syuan Szanning aytishicha Harshavardhanan butun umrini urushlarda o’tkazgan va doim o’z armiyasini olg’a boshlagan . Harshavardhananning birinchi poytaxti Sataneshvara Kanandj shahri kabi bo’lgan . O’z davlatining markazga aylantirgan shahar yirik va rivojlangan shaharga aylanadi.